Bakı 
Sosial media bir çox yeniyetmə və uşaq üçün sosial və yaradıcı həyatın böyük bir hissəsidir. Instagram, Snapchat, TikTok, Facebook, Twitter və digər sosial media saytları dostları və ya qohumları ilə əlaqə qurmaq,ətraf aləmdə nə baş verdiyi barədə operativ məlumat almaq istəyən uşaqlar və gənclər üçün bir nemət kimidir. Yalnız bir tətbiq və ya bir veb sayt açaraq, onlar üçün vacib olan bütün insanlarla (ən azı eyni şəbəkəyə daxil olanlar) ünsiyyət qura və öyrənə bilərlər. World of Warcraft, League of Legends, Clash of Clans və The Sims kimi onlayn multiplayer oyunlar da gənclər üçün vacib sosial media məkanlarıdır. Və oyun söhbət saytları gənclərin xüsusi oyun maraqlarını bölüşən başqaları ilə əlaqə qurmağın populyar yollarıdır.
Sosial media və smartfonlar gündəlik həyatımızın ayrılmaz bir parçası halına gəldi və uşaqlar getdikcə daha kiçik yaşlarında internetdən istifadə etməyə başladılar. Statistikaya əsasən, 4-cü sinif şagirdlərinin təxminən yarısı portativ cihazlardan və demək olar ki, dörddə birinin öz ağıllı telefonlarından istifadə edərək mütəmadi olaraq onlayn olur; 11-ci sinfə qədər şagirdlərin% 85-i smartfona sahibdir.
Bir çox valideyn isə uşaqlarında yaranan “Sosial media asılılığı”ndan olduqca narahatdır.Bəs sosial mediadan istifadənin müsbət və mənfi təsirləri hansılardır?
Sosial mediadan istifadə məzmunun yüklənilməsi və paylaşılması deməkdir. Bura onlayn profillər yaratmaq,şərh yazmaq və ya söhbət etmək, foto və video yükləmək, başqalarının yazılarına reaksiya vermək və ya 'bəyənmək', foto və məzmunun etiketlənməsi, oyun modifikasiyalarının yaradılması və paylaşılması və s.
Sosial medianın müsbət təsirləri əlbəttə vardır. Uşaqlar və yeniyetmələr əylənmək, dostluq qurmaq, maraqlarını bölüşmək, lazımi informasiyaları toplamaq üçün sosial mediadan istifadə edirlər . Bu, oflayn və üz-üzə qarşılıqlı əlaqələrin uzantısıdır. Xüsusilə yeniyetmələr üçün bu, çox vaxt dostları ilə əlaqə qurmaq üçün əsas vasitəçidir. Kaliforniya Universitetindən Mizuko Ito “gənclərin rəqəmsal əsrdə səriştəli vətəndaş olmaları üçün lazım olan sosial və texniki bacarıqları mənimsəmələri üçün onlayn vaxt keçirməyin vacib olduğunu” söyləyir. Uşaqlar müasir cəmiyyətdə tam iştirak etmək üçün əsas sosial və texniki bacarıqları öyrənirlər. Sosial şəbəkələr əslində uşaqları daha çox münasibətə yönəlmiş, düşüncəli və həssas edir. Sosial media çoxdan itirilən dostlarınız və qohumlarınızla, eləcə də yeni tapılmış dostlarınızla əlaqəni çox asanlaşdırır. Həm də müasir dövrün gərgin templəri səbəbindən insanları şəxsən görmək və ya telefonla əlaqə qurmaq daha çətindir. Sosial media həmişə bağlı olmağın əla alternativ yoludur. Uşaqlar insanların ad gününü xatırlayır və onları təbrik edirlər. Dostlarının şəkillərini, videolarını və statuslarına şərh yazaraq qarşılıqlı münasibət qururlar. Dostlar artıq fiziki olaraq görüşmədikləri zaman da onlayn olaraq əlaqə saxlayaraq daha uzun müddətli dostluqlar yaradırlar.Uşaqlar və yeniyetmələr fəxr edə biləcəkləri və bəlkə də digər uşaqları ruhlandıran və motivasiya edə biləcəkləri nailiyyətləri dostları ilə bölüşərək onlara da stimul verirlər.
Sosial medianın mənfi təsirləri də əlbəttə vardır.Ən çox yayılmış isə asılılıqdır. Snapchat, Instagram, Facebook, Twitter və ya digər sosial media yeniləmələrinin daima yoxlanılmasıUşaqlar və gənclər üçün nə qədər insanın paylaşımlarını bəyəndiyini, neçə nəfərin onları izlədiyini (və ya izləmədiyini) bilmək və insanların onlar haqqında nə söylədiyini bilmək də məcburi yoxlanışa səbəb olur. Sosial mediaya olan bu bağımlılıq, təlim-tədris işləri, idmanla məşğul olmaq kimi digər dəyərli fəaliyyətləri poza bilər. Ən aktiv sosial media istifadəçiləri, gündəlik olaraq 100 dəfədən çox, hətta bəzən məktəb vaxtı da sosial şəbəkə kanallarını yoxladıqlarını etiraf edirlər. Psixoloqların apardığı elmi araşdırmalara əsasən sosial media psixi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola biləcək potensial mənbədir.
İnstagram, xüsusən də gənc qızlara daha çox mənfi təsir edə bilər, çünki bu, onlarla başqaları arasında daha çox müqayisə aparır. İnstagram şəkilləri filtrlərə, makiyaja, işıqlandırmaya, açılara və digər manipulyasiyalara məruz qaldığından bu müqayisələr reallığa əsaslanmaya da bilər.
Diqqət istəyən uşaqlar üçün Facebook və digər sosial şəbəkə onların çıxış etmələri üçün bir məkan olur. Bu uşaqlar, nəticədə özlərinə zərər verə biləcək uyğun olmayan ifadələr oxuya, şəkillər və videolar görə bilərlər. Həm də onlayn yayımlanan yazı və materiallar qalıcı olur və gələcəkdə onları təqib edə bilər. Öz-özünə zərər və ya intihar düşüncəsi olan uşaqlar və gənclərin əslində internetdə daha çox vaxt sərf etdikləri və bu düşüncələrə sahib olmayan yaşıdlarına nisbətən daha çox kiber zorakılığın qurbanı olduqları aşkar edilmişdir.
Sosial şəbəkənin mənfi təsirlərindən biri də məxfiliyin qorunmamasıdır.
Tərbiyəçilər sosial şəbəkələrdə olan uşaqlar və gənclər üçün orfoqrafiya və qrammatika qaydalarının olmadığını da qeyd edirlər. Əslində səhv yazmaq və məna verməmək çox yaxşıdır. Daha az inkişaf etmiş uşaqlar sosial şəbəkə ünsiyyəti ilə real dünya ünsiyyətini ayırd etməkdə çətinlik çəkəcəklər. Əslində bir çox müəllim səhv yazılışlarla və qrammatika çatışmazlığı ilə sosial şəbəkə ünsiyyətinin şagirdin məktəb yazılarına sızdığından şikayətlənir. Sosial media vərdişləri də yuxu çatışmazlığı və yeniyetmələrdə yuxu problemində günahlandırılır . Ağıllı telefonlardan və tabletlərdən çıxan parlaq işığın yuxu dövrünü pozduğu düşünülür. Gənclər üçün yuxu öyrənmək, gənc beynin inkişafı, eləcə də böyümək və sağlam qalmaq üçün vacibdir gənclərin sosial medianı nə qədər çox yoxladıqlarını, diqqət çatışmazlığı hiperaktivliyi pozğunluğu və ya DƏHP(Diqqət əksikliyi və hiperaktiv pozuntusu) simptomlarını inkişaf etdirmə ehtimalını artırdığını, bu da diqqətin daha qısa müddətə və ya yayındırıcılığa səbəb olduğunu göstərir.
Sosial media tətbiqlərə, oyunlara, veb saytlara və hətta öyrənmə mühitinə getdikcə daha çox daxil olur, buna görə hətta kiçik uşaqlar üçün də qadağan etmək çətindir. Sosial medianı qadağan etsəniz, övladınız evdən kənarda olduqda onu yoxlamaq istəyi daha çox ola bilər. Bu, övladınıza sosial media risklərində necə hərəkət etməyi və sosial mediada hörmətli davranmağı öyrətmək fürsətini əldən verdiyiniz deməkdir.
Hər şeydə olduğu kimi, sosial şəbəkəni də orta ölçüdə istifadə edin. Şəxsi münasibətlərin kitab oxumaq, idman etmək kimi dəyərli işlərin yerini heç nə tuta bilməz.
Praktik klinik psixoloq Əminə Əliyeva
Bakivaxti.az
