Bakı 
İsrailin Nagel Komitəsinin hesabatında yer alan iddiaya görə, Türkiyənin Osmanlı İmperiyasının təsirini bərpa etmək istəyi İsraillə qarşıdurmaya gətirib çıxaracaq.
Son nəticə olaraq, bu qarşıdurma hərbi münaqişəyə çevrilə bilər. Hesabatda qeyd olunub ki, Türkiyənin dəstəklədiyi Suriya qüvvələri bölgədə sabitliyi pozacaq.
İrəli sürülən iddia ilə bağlı Bakıvaxtı.az-a fikirlərini bölüşən Siyasi elmlər və beynəlxalq münasibətlər üzrə ekspert Mehmet Gökhan Özçubukçu bildirib ki, Yaxın Şərqin yeni formalaşdırılması xüsusilə Suriyadakı dəyişiklik vasitəsilə oxunmalıdır. Suriyada Bəşər Əsəd rejiminin devrilməsindən sonra yaranan yeni dövr bir çox ölkələrin regionda qısa və uzunmüddətli strategiyalarını müəyyənləşdirməsinə səbəb oldu. Onun fikrincə, ilk növbədə bunun fonu yaxşı oxunmalıdır:
“Əsəd rejimi devrilməmişdən əvvəl Türkiyə ardıcıl olaraq İsrailin bölgədə təhlükə yaratdığını bəyan edirdi. Türkiyə bu yeni dövrdə İsrailin bölgə üçün təhlükə yaratdığını vurğulayır. Diqqət yetirilməsi lazım olan bir məqam da odur ki, Suriyada Əsəd rejimi devrilsə və yeni administrasiya qurulsa belə, bölgədəki yeni formalaşmanın bir müddət daha ağrılı olacağı ehtimalı var”.
Özçubukçu deyib ki, Suriyada Əsəd rejimindən əvvəl cəbhə yaranmışdı. Bu cəbhə Dəməşq rejiminin devrilməsi ilə bağlı razılığa gəlmişdi, lakin bu gün biz görürük ki, bu cəbhələr yol ayrıcına çatıb və müxtəlif aktyorlarla çıxış edirlər:
“Ona görə də indi görünür ki, çoxlu maraqlar toqquşması olacaq. Bu məqamda hər bir aktyor bir mövqe tutur. Bu prizmadan İsrail də Suriya ilə bağlı öz tənliyini qurmaq mövqeyi tutdu. İsrailin Suriyada bəzi nöqtələri nəzarətə götürdüyünü və xüsusilə druzlarla bağlı müəyyən siyasətlər həyata keçirdiyini görürük. İsrailin Suriyada YPG terror təşkilatı ilə bağlı müəyyən planlarının olduğunu və onlara dəstək verdiyini də görürük. Türkiyə isə Suriya ilə sərhəd qonşusu olduğu üçün bölgədə öz təhlükəsizliyi ətrafında siyasət həyata keçirir. Türkiyə Suriyada yeni idarəçiliyi dəstəkləməklə yanaşı, YPG terror təşkilatı faktorunu da nəzərə alaraq milli maraqlarını qorumaq üçün hərəkət edir”.
Müsahibimiz Türkiyə ilə İsrail arasında münasibətlərin son illərdə enişli-yoxuşlu olduğunu qeyd edib. Dediyinə görə, xüsusilə, 7 oktyabr 2023-cü ildə başlayan Qəzza-İsrail müharibəsi ilə Türkiyə-İsrail münasibətləri pisləşməyə başlayıb:
“İki ölkə arasında pisləşən münasibətlər Suriya ilə bağlı siyasətləri ilə də kəskinləşib. Əsəd rejiminin devrilməsindən sonra iki ölkə Fərat çayının qərb hissəsindəki təsir dairələri üçün strategiyalar baxımından üz-üzə gəlib. Suriyadakı hazırkı vəziyyət tam aydın olmasa da, Türkiyə və İsrail iki regional rəqib dövlətə çevriliblər”.
Mehmet Gökhan Özçubukçu: İsrail Suriyada vəkil qüvvələr, yəni YPG vasitəsilə Türkiyə ilə münaqişəyə girə bilər
Həmsöhbətimiz bildirib ki, Nagel Komitəsinin hesabatında digər regional təhlükələrlə yanaşı, “Türkiyənin yaratdığı çətinliklər”in öhdəsindən gəlmək üçün növbəti beş il ərzində müdafiə büdcəsinin hər il 15 milyard şekelə (təxminən 4,14 milyard dollar) artırılması tövsiyə edilir:
“Netanyahu ona təqdim edilən hesabatla bağlı “Yaxın Şərqdə köklü dəyişikliklərin şahidi oluruq. İran çoxdan bizim ən böyük təhlükəmizdir, lakin arenaya yeni güclər daxil olur və biz gözlənilməzlərə hazır olmalıyıq. ‘‘Bu hesabat bizə İsrailin gələcəyini təmin etmək üçün yol xəritəsi təqdim edir’’ deyib. Hesabatda Türkiyə ilə mümkün münaqişəyə hazırlıq üçün hərbi imkanların gücləndirilməsinin vacibliyi vurğulanıb və İsrailin uzaq mənzilli zərbə qabiliyyətini gücləndirmək üçün əlavə F-15 döyüş təyyarələri, yanacaq dolduran təyyarələr, pilotsuz uçuş aparatları və peyklər alması lazım olduğu vurğulanıb.
Təbii ki, qeyd etmək lazımdır ki, İsrailin belə ifadələr işlətməsi diqqət çəkir. Bütün bunları nəzərə alsaq, Türkiyə ilə İsrail arasında qaynar müharibə olmasa da, strateji bir qarşıdurma var. Gələcəkdə Türkiyə ilə İsrail arasında xüsusilə Suriyada qarşıdurma ehtimalı var. Suriyadakı mövcud administrasiya, keçid hökuməti ərəb dünyası ilə yaxşı münasibətlər qurmağa çalışır. Ərəb dünyası Suriyada öz təsir dairəsini genişləndirmək istəyir. İsrail isə ərəb dünyasının Suriyadakı təsirini məhdudlaşdırmaq istəyir. Bu məhdudiyyətlərlə Türkiyənin Suriyada təsir dairəsinin qarşısını almaq üçün addımlar atılır. Xüsusən də İsrail Suriya bölgəsində vəkil qüvvələr, yəni YPG vasitəsilə Türkiyə ilə münaqişəyə girə bilər. Türkiyənin terrorla bağlı qətiyyətli siyasətləri qarşısında İsrail strategiyaları müəyyən edir. Bu hesabata baxdığımızda görürük ki, İsrail davamlı olaraq gücünü artırmağa çalışır. Əslində bu, İsrailin siyasi yanaşmasıdır. Bu hesabata və Türkiyə ilə İsrail arasındakı gərginliyə baxmayaraq, qısa müddətdə iki ölkə arasında birbaşa qarşıdurmanın baş verəcəyini düşünmürəm. Öncə qeyd edək ki, Türkiyə NATO ölkəsidir və ABŞ-nin müttəfiqidir”.
Onun sözlərinə görə, bütün bu proses faktiki olaraq İsrailin bu hesabatda qeyd olunduğu kimi təhlükə qavrayışının olduğunu göstərir. Suriya coğrafiyası Türkiyənin təsir dairəsində olan bir bölgədir və bir hinterlandı var. Türkiyə Osmanlı İmperatorluğu dövründən qalma və Suriya bölgəsində nüfuzu olan bir ölkədir. Əsəd rejimindən sonra İranın Suriya tənliyindən çıxması və Türkiyənin bu boşluğu doldurması İsrail üçün narahatlıq doğurur. İsrailin Türkiyəni İrandan daha təhlükəli hesab etməsinin səbəbi Türkiyənin bölgədə köklü bir tarixə malik olmasıdır. İran bölgədə ancaq məzhəbçilik baxımından üstünlük təşkil edirdi.
Beynəlxalq münasibətlərdə maraqlar birinci yerdədir. Bu baxımdan Türkiyə ilə İsrailin bölgədəki maraqları toqquşur. Bölgədəki siyasətlərə təsir edəcək ən mühüm addımlardan biri 2025-ci il yanvarın 20-də ABŞ-nin yeni seçilmiş prezidenti Donald Trampın andiçmə mərasimi olacaq. Trampla bölgədəki siyasətlər daha konkretləşəcək:
“Yenə də vurğulamalıyam ki, Türkiyə ilə İsrailin yaxın və ya orta müddətli birbaşa qarşıdurmada olmasını mümkün görmürəm. Türkiyə ilə İsrailin Suriyada qarşıdurması təkcə iki ölkə üçün deyil, həm də Suriya, region ölkələri və hətta ABŞ üçün böyük problem olacaq. Tramp administrasiyasının Türkiyə ilə yaxşı münasibətlər quracağına dair açıqlaması da Türkiyənin Suriya siyasətləri üçün müsbət addım olacaq. Azərbaycan prezidenti cənab İlham Əliyevin dediyi kimi, Əsəd rejiminin devrilməsindən sonra bölgədə ortaya çıxan reallıq və güclü Türkiyənin mövcudluğu önəmlidir”.
Murad Məmmədli
