Bakı 
6.3.1. vətəndaş cəmiyyəti, hüquqi dövlət quruculuğu;
Azərbaycan Respublikasında hüquq sistemi dövlətin fəaliyyətini tənzimləyən əsas mexanizmdir.
Hüquq sistemi vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının qorunmasını təmin edən normativ aktlar, institusiyalar və praktiki mexanizmlərin bütününü əhatə edir. İnsan hüquqları və azadlıqları hüquq sisteminin əsas prinsiplərindən biridir. Bu hüquqların qorunması Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası ilə təsbit olunub. Konstitusiya vətəndaşların hüquqlarını və azadlıqlarını təmin edən ali sənəddir. Hüquqi dövlət prinsipləri ölkədə qanunun aliliyini təmin edir. Vətəndaşların hüquqi mədəniyyəti və maarifləndirilməsi hüquq sisteminin effektivliyini artırır.
Hüquqi bilik və məlumat vətəndaşların hüquqlarını qorumağa imkan verir. İnsan hüquqlarının müdafiəsi həm preventiv, həm də reaktiv tədbirlərlə həyata keçirilir. Hüquqi mexanizmlər hüquq pozuntularının qarşısını almağa xidmət edir. Məhkəmə orqanları vətəndaşların hüquqlarının qorunmasında əsas rolu oynayır. Qanunvericilik bazası insan hüquqlarını təmin edən normativ aktlardan ibarətdir. Hüquq müdafiəsi mexanizmləri vətəndaşların hüquqlarını qorumağa xidmət edir.
Hüquqi maarifləndirmə proqramları vətəndaşların hüquq biliklərini artırır. Məktəblərdə və ali təhsil müəssisələrində hüquq təhsili verilir. Vətəndaşların hüquq biliklərinin artırılması sosial və siyasi fəallığı gücləndirir. Hüquqi bilik və fəallıq demokratik cəmiyyətin inkişafına töhfə verir. QHT-lər və ictimai təşkilatlar hüquqların qorunmasında mühüm rol oynayır. Vətəndaş cəmiyyəti institutları hüquqi maarifləndirmə fəaliyyətləri həyata keçirir. Hüquqi yardım ofisləri və onlayn platformalar vətəndaşlara hüquqi yardımı əlçatan edir.
Dövlət və vətəndaş birlikdə hüquqların müdafiəsini gücləndirirlər. Azərbaycan hüquq sistemi beynəlxalq standartlara uyğun fəaliyyət göstərir. BMT İnsan Hüquqları Bəyannaməsi hüquqi bazaya inteqrasiya olunmuşdur. Beynəlxalq hüquq normalarının tətbiqi yerli qanunvericiliyin təkmilləşməsinə xidmət edir. Hüquqi mexanizmlər vətəndaşların hüquqlarını qoruyur və hüquq sisteminə inamı artırır. İnsan hüquqlarının qorunması üçün inzibati və cinayət məsuliyyəti tədbirləri mövcuddur. Hüquqi müdafiə mexanizmləri hüquq pozuntularının qarşısını alır. Hüquqi dövlət prinsiplərinə sadiqlik vətəndaşların fəallığını artırır.
Sosial fəallıq və hüquqi biliklər bir-birini tamamlayır. Vətəndaşların hüquqi bilikləri onların dövlət orqanları ilə əməkdaşlığını gücləndirir. Hüquqi maarifləndirmə vətəndaşların hüquqlarını bilmək qabiliyyətini artırır. Qanunların tətbiqi vətəndaşların hüquqlarının qorunmasına zəmanət verir. Hüquq sistemi vətəndaşların hüquqlarını təmin edən müxtəlif mexanizmlərlə təchiz edilmişdir. Hüquqi biliklər vətəndaşların hüquqlarını qorumağa kömək edir.
Vətəndaşların fəallığı hüquq sisteminin təkmilləşdirilməsinə dəstək olur. Hüquqi yardımlar vətəndaşların hüquqlarını qorumağa xidmət edir. Məhkəmə qərarları hüquq pozuntularını aradan qaldırır. Hüquqi maarifləndirmə proqramları vətəndaşların hüquqlarını bilmək imkanını artırır. Hüquqi dövlət prinsipləri qanunun aliliyini təmin edir. İnsan hüquqları və azadlıqları hüquq sisteminin mərkəzində dayanır. Vətəndaş cəmiyyəti institutları hüquqi biliklərin yayılmasında mühüm rol oynayır. Hüquq sistemi vətəndaşların sosial və siyasi fəallığını artırır.
Mövzu ilə bağlı Bakıvaxtı.az-a hüquqşünas Rüstəm Əzimzadə bildirib ki, Azərbaycan Respublikasında insan hüquq və azadlıqlarının qorunması ölkənin hüquq sisteminin əsas prinsiplərindən biridir:
"Hüquq sistemi vətəndaşların hüquqlarını təmin edən, qanunvericilik və tətbiq mexanizmlərini müəyyən edən kompleks bir struktur kimi fəaliyyət göstərir. Azərbaycan hüquq sistemi müasir dövrün tələblərinə uyğun olaraq formalaşıb və beynəlxalq hüquq normalarına inteqrasiya olunub. İnsan hüquqları Konstitusiya ilə əsaslandırılmış və onun müdafiəsi üçün müxtəlif normativ aktlar qəbul edilmişdir. Konstitusiya, vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının əsas təminatçısıdır. Ona görə də hər bir qanun və normativ akt Konstitusiyaya uyğun olmalıdır".
Onun sözlərinə görə, Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik bazası insan hüquqlarının müdafiəsini əhatəli şəkildə təmin edir. İnsan hüquqları ilə bağlı qəbul edilmiş qanunlar və digər normativ aktlar vətəndaşların hüquqlarını qoruyan hüquqi mexanizmləri ehtiva edir. Bu qanunlar hüquqların təmin olunmasında, hüquq pozuntularının qarşısının alınmasında və vətəndaşların hüquqi biliklərinin artırılmasında mühüm rol oynayır.
"Azərbaycan hüquq sistemində məhkəmə orqanları insan hüquqlarının qorunmasında əsas icraedici orqanlardan biridir. Məhkəmələr qanunların tətbiqi zamanı hüquq pozuntularını aşkar edir və vətəndaşların hüquqlarını müdafiə edir. Hüquq müdafiəsi mexanizmləri arasında inzibati və cinayət məsuliyyəti tədbirləri də mühüm yer tutur. Hüquqi maarifləndirmə vətəndaşların hüquq biliklərinin artırılmasında mühüm rol oynayır. Məktəblərdə və ali təhsil müəssisələrində hüquq və vətəndaşlıq təhsili proqramları, eləcə də ictimai maarifləndirmə kampaniyaları vətəndaşların hüquqi mədəniyyətini yüksəldir",- deyə hüquqşünas əlavə edib.
Rüstəm Əzimzadə: Azərbaycanın hüquq sistemi beynəlxalq standartlara uyğun olaraq insan hüquqlarını qorumağa səy göstərir
Rüstəm Əzimzadə qeyd edib ki, vətəndaşların hüquqi və siyasi mədəniyyət səviyyəsinin yüksəldilməsi həm də demokratik cəmiyyətin inkişafına xidmət edir. Bu baxımdan, hüquqi maarifləndirmə proqramları vətəndaşların hüquqlarını bilmək, onları qorumaq və dövlət orqanları ilə səmərəli əməkdaşlıq etmək qabiliyyətini artırır:
"Sosial fəallığın artırılması üçün vətəndaş cəmiyyəti institutları da mühüm rol oynayır. QHT-lər, vətəndaş təşəbbüsləri və digər ictimai qurumlar hüquqların müdafiəsi, qanunların tətbiqi və vətəndaşların hüquqi biliklərinin artırılması istiqamətində fəaliyyət göstərir. Azərbaycanın hüquq sistemi beynəlxalq standartlara uyğun olaraq insan hüquqlarını qorumağa səy göstərir. Bu məqsədlə BMT-nin İnsan Hüquqları Bəyannaməsi və digər beynəlxalq sənədlər hüquqi bazaya inteqrasiya olunub. Beynəlxalq hüquqi normaların tətbiqi, yerli qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi və vətəndaşların hüquqi biliklərinin artırılması Azərbaycan hüquq sisteminin prioritetlərindəndir".
Həmsöhbətimiz onu da deyib ki, vətəndaşların hüquqi fəallığının artırılması üçün hüquqi yardımların əlçatanlığı artırılmalıdır. Hüquqi yardım ofisləri, hüquq məsləhət xidmətləri və onlayn platformalar vasitəsilə vətəndaşlar öz hüquqlarını daha rahat öyrənə və qoruya bilərlər. Dövlət orqanları və vətəndaş cəmiyyəti birlikdə hüquqların müdafiəsini gücləndirməli, hüquqi maarifləndirməni genişləndirməlidir. Hüquqi bilik və məlumatın artması vətəndaşların sosial və siyasi fəaliyyətinə dəstək olur:
"Azərbaycan hüquq sistemində insan hüquqları müdafiəsi həm preventiv, həm də reaktiv tədbirlərlə təmin edilir. Qanunvericilikdə hüquq pozuntularına qarşı cəzalar, məhkəmə mühakimələri və inzibati tədbirlər mövcuddur. Bu mexanizmlər vətəndaşların hüquqlarını qoruyur və hüquq sisteminə inamı artırır. Hüquqi dövlət prinsiplərinə sadiqlik vətəndaşların sosial və siyasi fəallığını da gücləndirir".
O bəyan edib ki, vətəndaşların hüquqi biliklərinin artırılması, insan hüquqları və azadlıqlarının qorunması, sosial və siyasi fəallığın təşviqi Azərbaycan hüquq sisteminin əsas məqsədlərindəndir:
"Bu istiqamətdə təhsilin, maarifləndirmənin və hüquqi mexanizmlərin rolu əvəzsizdir. Hüquq sisteminin effektivliyi vətəndaş cəmiyyətinin inkişafı, demokratik prinsiplərin güclənməsi və insan hüquqlarının qorunması ilə ölçülür. Azərbaycan Respublikasında hüququn aliliyi və vətəndaş hüquqlarının müdafiəsi hər bir qanunun və dövlət siyasətinin mərkəzində dayanır".
Sonda R.Əzimzadə diqqətə çatdırıb ki, Azərbaycan hüquq sistemi insan hüquqlarının qorunması, hüquqi və siyasi mədəniyyətin yüksəldilməsi və vətəndaşların sosial-siyasi fəallığının artırılması istiqamətində kompleks tədbirlər həyata keçirir. Hüquqi maarifləndirmə, qanunvericilik, məhkəmə müdafiəsi və vətəndaş cəmiyyəti institutları bu prosesin ayrılmaz hissələridir. Dövlət və vətəndaş birlikdə hüquq sisteminin təkmilləşdirilməsi və insan hüquqlarının müdafiəsi sahəsində fəaliyyət göstərir.
Əli Hüseynov
Yazı Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə hazırlanıb
