Bakı 
Regional aktorların siyasi təsir mərkəzinə çevrilməsi son illərdə beynəlxalq siyasətin diqqət çəkən əsas tendensiyalarından biridir. Türkiyə, İran, Azərbaycan və Səudiyyə Ərəbistanı yalnız öz coğrafi məkanlarında deyil, qlobal gündəmdə də söz sahibi olurlar.
Bu proses bir neçə amillə izah olunur: iqtisadi inkişaf, hərbi potensialın artması, diplomatik çeviklik və regional münaqişələrdə fəal iştirak. Enerji resursları, neft və qaz ixracı kimi strateji sahələr, xüsusilə Səudiyyə Ərəbistanı və İran üçün, qlobal siyasətdə təsir gücünün əsasını təşkil edir. Azərbaycan isə enerji və nəqliyyat layihələrində əsas tranzit ölkə rolunu oynayaraq öz nüfuzunu artırıb. Türkiyə həm iqtisadi, həm də hərbi sahədə əldə etdiyi imkanlarla regionda balanslaşdırıcı və lider mövqeyinə çıxıb.
Siyasi və diplomatik fəallığın artması regional güclərin təsirini daha görünən edir. Bu ölkələr beynəlxalq forumlarda iştirak edir, qlobal problemlərin həllində vasitəçi rolunu üstlənirlər. İran nüvə və Yaxın Şərq siyasətində təsirini artıraraq həm regional, həm də qlobal səhnədə mövqeyini gücləndirir.
Azərbaycan diplomatiyasında enerji, nəqliyyat və təhlükəsizlik məsələlərini birləşdirərək strateji mövqeyini möhkəmləndirib. Səudiyyə Ərəbistanı isə dini və iqtisadi təsir vasitəsilə regional liderliyi genişləndirməyə çalışır. Türkiyə isə Orta Asiya, Qafqaz və Yaxın Şərqdə həm siyasi, həm də hərbi fəallığını artırmaqla regional balansın formalaşmasına təsir göstərir.
Böyük güclər arasında balans yaratmaq isə mürəkkəb və risklidir. Regional aktorlar milli maraqlarını qorumağa çalışarkən, böyük güclərin maraqları ilə toqquşmalar gərginlik yarada bilər. Hər bir addım strateji hesablamalar tələb edir, yanlış qərarlar diplomatik böhranlara və iqtisadi təzyiqlərə səbəb ola bilər. Eyni zamanda, regional liderlik daxili siyasət üçün də risklər yaradır. Güc və nüfuz mübarizəsi siyasi stabilliyi sınağa çəkir, qonşu ölkələrlə rəqabət isə potensial qarşıdurma və silahlı münaqişə riskini artırır. Bu səbəbdən regional liderlik həm fürsət, həm də ehtiyatlı strategiya tələb edən məsələdir.
Regional liderliyin dayanıqlı olması üçün iqtisadi inkişaf, hərbi potensial və diplomatik çeviklik bir-biri ilə uzlaşdırılmalıdır. Diplomatiya, ticarət əməkdaşlığı, enerji layihələri və mədəniyyət diplomatiyası vasitəsilə regional nüfuz artır. Böyük güclərlə balanslı münasibətlər regional aktorların təhlükəsizliyini qoruyur, lakin geopolitik oyunlarda səhvlər strateji mövqeyi zəiflədə bilər. Hər bir uğur potensial qarşıdurma riskini də artırır. Qonşu ölkələrin maraqları ilə toqquşmalar və daxili siyasətdəki narazılıqlar regional liderlik ambisiyalarını çətinləşdirir.
Regional aktorların təsirinin artması bir tərəfdən beynəlxalq nüfuzu gücləndirir, digər tərəfdən isə riskləri artırır. Bu balansı qorumaq, strateji çeviklik və uzunmüddətli planlaşdırma tələb edir. Türkiyə, İran, Azərbaycan və Səudiyyə Ərəbistanı öz maraqlarını qorumaq üçün hərbi, iqtisadi və diplomatik sahələrdə manevr etməli, həm böyük güclərlə, həm də qonşu dövlətlərlə balansı davamlı şəkildə təmin etməlidirlər. Regional liderlik həm fürsət, həm də risklər silsiləsi olaraq qalır və hər bir ölkə üçün strateji uzaqgörənlik və diplomatik bacarıq əsasdır.
Əli Hüseynov
