Bakı 
ABŞ-Çin ticarət müharibəsi qlobal iqtisadiyyatda dərin izlər buraxan ən böyük müasir iqtisadi qarşıdurmalardan biridir.
Bu müharibə sadəcə iki supergüc arasında ticarət münasibətlərini deyil, həmçinin dünya ticarət sistemini və beynəlxalq iqtisadi əlaqələri geniş şəkildə təsirləndirdi. 2018-ci ildə ABŞ prezidenti Donald Trampın Çinə qarşı tətbiq etdiyi yüksək tariflərlə başlayan bu münaqişə, dünya iqtisadiyyatına yeni təhlükələr gətirdi və beynəlxalq ticarət sisteminin sabitliyini sarsıtdı.
Münaqişənin əsas səbəbi Tramp administrasiyasının Çin iqtisadi modelinə və ticarət təcrübələrinə qarşı irəli sürdüyü ittihamlar oldu. ABŞ Çini intellektual mülkiyyət hüquqlarının pozulmasında, ABŞ texnologiyalarının zorla transfer edilməsində və ədalətsiz dövlət subsidiyaları ilə bazarda qeyri-rəqabətli şərait yaratmaqda günahlandırdı. Bu ittihamlar fonunda ABŞ hökuməti, Çindən gələn milyardlarla dollarlıq mallara əlavə gömrük tarifləri tətbiq etməyə başladı. Çin isə buna cavab olaraq ABŞ-dən idxal etdiyi məhsullara qarşı eyni dərəcədə sərt tarif tədbirləri gördü, xüsusilə kənd təsərrüfatı məhsullarına və avtomobil sektoruna zərbə vurdu.
Bu ticarət müharibəsinin qlobal iqtisadiyyata təsiri isə çoxşaxəlidir və uzun müddətli fəsadlar yaradır. İstehlak mallarının qiymətinin yüksəlməsi, xüsusilə texnologiya və elektronika sektorlarında əhəmiyyətli qiymət artımlarına səbəb oldu. ABŞ-nin elektronika bazarında Çindən idxal edilən komponentlərin əhəmiyyəti böyük olduğu üçün, bu tariflər məhsul xərclərini artırdı və istehlakçılar daha bahalı qiymətlərlə üzləşdi. Nəticədə, qlobal miqyasda məhsul qiymətlərinin yüksəlməsi ticarət zəncirlərində narahatlıqlara yol açdı və inflyasiyanın yüksəlməsinə töhfə verdi.
Ticarət müharibəsi yalnız istehlak bazarlarına təsir etməklə kifayətlənmədi, həm də şirkətlərin investisiya qərarlarını da dəyişdirdi. Qlobal şirkətlər, xüsusilə beynəlxalq miqyasda fəaliyyət göstərən böyük korporasiyalar, ticarət müharibəsinin yaratdığı qeyri-müəyyənlikdən ehtiyat edərək investisiya planlarını təxirə salmağa başladılar. Bu da qlobal iqtisadi inkişafı ləngitdi. Dünya Bankı və Beynəlxalq Valyuta Fondu kimi beynəlxalq maliyyə təşkilatları, ticarət müharibəsinin qlobal iqtisadi artımı ləngidən əsas səbəblərdən biri olduğunu qeyd edərək, ticarət maneələrinin dünya ÜDM-yə mənfi təsir etdiyini bildirdilər. Müxtəlif sənayelər, xüsusilə kənd təsərrüfatı, texnologiya və avtomobil sənayesi, bu qarşıdurmadan dərin iqtisadi zərərlər gördü.
ABŞ və Çin arasında baş verən bu müharibə, eyni zamanda Çinin "Made in China 2025" strategiyasını da ciddi şəkildə təsirləndirdi. Çin bu proqram çərçivəsində özünü texnoloji və istehsal sahələrində qlobal liderə çevirməyi planlaşdırırdı. Lakin ABŞ-nin tətbiq etdiyi tariflər və texnoloji sanksiyalar, Çinin yüksək texnoloji sektorlarının inkişafını yavaşlatdı və ölkənin bu sahədəki irəliləyişlərinə mane oldu. Buna baxmayaraq, Çin öz iqtisadiyyatını gücləndirmək üçün daxili bazarı stimullaşdırmaq, idxaldan asılılığı azaltmaq və texnoloji müstəqilliyə nail olmaq məqsədilə yeni strategiyalar həyata keçirməyə başladı. Bu tədbirlər, Çinin daxili iqtisadi sabitliyini artırmağa və xarici təsirlərdən müstəqil siyasət yürütməsinə imkan yaratdı.
Ticarət müharibəsinin təsirləri yalnız ABŞ və Çin iqtisadiyyatları ilə məhdudlaşmadı, həm də digər ölkələr və regionlar da bu münaqişədən əhəmiyyətli təsir gördülər. Məsələn, Avropa İttifaqı və digər Asiya ölkələri, ABŞ-Çin arasındakı iqtisadi gərginliklərdən istifadə edərək, yeni ticarət imkanları yaratmağa çalışdılar. Lakin ticarət zəncirlərinin zəifləməsi və qlobal iqtisadi əlaqələrin mürəkkəbləşməsi, bu ölkələrin də istehsal və ixrac fəaliyyətlərinə mənfi təsir göstərdi. Əlavə olaraq, ticarət müharibəsi nəticəsində qlobal bazarlarda qeyri-müəyyənlik artdı və investorlar qlobal ticarətin gələcəyi barədə narahat olmağa başladılar.
Nəticə etibarilə, ABŞ-Çin ticarət müharibəsi qlobal iqtisadiyyata mənfi təsir göstərərək, dünya iqtisadi sistemində ciddi təlatümlərə səbəb olmuşdur. Ticarət zəncirləri zəiflədilmiş, istehlakçı bazarlarında qiymət artımı müşahidə olunmuş, qlobal iqtisadi artım tempini yavaşlatmış və beynəlxalq iqtisadi əlaqələrdə yeni tarazlıqların yaranmasına gətirib çıxarmışdır. Dünya iqtisadiyyatı bu müharibənin nəticələri ilə üzləşərək, ticarət siyasətlərinin yenidən formalaşması və yeni iqtisadi tarazlıqların yaranması prosesini izləməyə davam edir.
Əli Hüseynov
