Konstitusiya və suverenlik ili: Azərbaycan beynəlxalq hüquq sistemində

Azərbaycanın Konstitusiyası, dövlətin hüquqi əsaslarını müəyyən edən ən yüksək qanunverici akt olaraq ölkənin daxili hüquq sisteminin təməlini təşkil edir. Ölkə başçısının diqqət və qayğısı nəticəsində 2025-ci il "Konstitusiya və Suverenlik ili" kimi elan edilib. Bu da Konstitusiyanın əhəmiyyəti və onun beynəlxalq hüquqla uyğunluğunun təmin edilməsi istiqamətində mühüm addımdır.

Lakin bu təməl sənəd yalnız milli kontekstə deyil, həm də beynəlxalq hüquq prinsiplərinə, o cümlədən, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının qəbul etdiyi hüquq normalarına, Avropa Şurası və Avropa İttifaqı çərçivəsində təsdiq edilmiş standartlara uyğun olmalıdır. Konstitusiyanın beynəlxalq sistemlərə uyuğunluğu Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə hüquqi mövqeyini gücləndirir, eyni zamanda ölkənin daxili hüquq sisteminin inkişafına təkan verir. 

Bəs Azərbaycan konstitusiyası beynəlxalq normalara uyğun olaraq necə tənzimlənir? 

Mövzu ilə bağlı Bakıvaxtı.az-a açıqlama verən hüquqşünas Rüstəm Əzimzadə bildirib ki, Azərbaycanın Konstitusiyası, əsasən, ölkənin beynəlxalq öhdəliklərinə uyğun olaraq formalaşır və bu uyğunluq dövlətin beynəlxalq münasibətlərdə mövqeyini gücləndirməkdə mühüm rol oynayır:

"Azərbaycanın Konstitusiyasının beynəlxalq hüquqla uyğunluğu bir tərəfdən ölkənin beynəlxalq müqavilələrinə uyğun hərəkət etməsini təmin edir, digər tərəfdən isə insan hüquqları və azadlıqları sahəsində Beynəlxalq İnsan Hüquqları Deklarasiyası, Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyası və digər beynəlxalq sənədlərə riayət etməyi məqsəd qoyur. Bu, yalnız ölkənin beynəlxalq öhdəliklərini yerinə yetirməklə qalmır, həm də vətəndaşlarının hüquqlarını beynəlxalq standartlarla qorumağa xidmət edir. Nəticə etibarilə, Azərbaycan yalnız beynəlxalq öhdəliklərini yerinə yetirmək üçün fəaliyyət göstərmir, eyni zamanda vətəndaşlarının hüquqlarını, o cümlədən siyasi, iqtisadi və sosial hüquqlarını beynəlxalq standartlara uyğun şəkildə qoruyur. Ali hüquqi sənədin bu yöndə formalaşması Konstitusiyanın insan hüquqları sahəsindəki müddəalarını daha geniş bir kontekstdə gücləndirir və dövlətin müvafiq beynəlxalq qurumlarla əməkdaşlığını dərinləşdirir".

Hüquqşünasın sözlərinə görə, Azərbaycanda Konstitusiyada insan hüquqları və azadlıqlarının yüksək səviyyədə qorunmasına dair müvafiq müddəalar mövcuddur: 

"Bununla yanaşı, beynəlxalq hüququn əsas prinsipləri, xüsusilə də İnsan Hüquqları üzrə Ümumdünya Bəyannaməsi ölkənin Konstitusiyasına inteqrasiya olunaraq, onun həyata keçirilməsini və qorunmasını təmin edir. Məsələn, tortura qarşı mübarizə və ifadə azadlığının təmin olunması kimi məsələlər beynəlxalq hüquqla sıx əlaqədardır, Azərbaycan bu prinsipləri öz hüquqi sistemində tətbiq edir. Sözügedən sahə beynəlxalq hüquqla sıx əlaqədardır və Azərbaycan həmin beynəlxalq prinsipləri öz hüquqi sistemində tətbiq etməyə çalışır. O cümlədən, Azərbaycanın beynəlxalq müqavilələrə qoşulması və həmin müqavilələrin ölkə hüququna daxil edilməsi Konstitusiyaya uyğun şəkildə həyata keçirilir. Bu, ölkənin beynəlxalq aləmdəki mövqeyini təsbit edir və onun beynəlxalq hüquqa olan məsuliyyətini gücləndirir. Bu baxımdan Azərbaycan Konstitusiyasının, beynəlxalq hüququn əsas prinsipləri ilə təhlili, həmçinin ölkənin beynəlxalq hüququn tətbiqindəki müvəffəqiyyətlərinin araşdırılması xüsusilə əhəmiyyət kəsb edir".

Rüstəm Əzimzadə: İslahatlar Azərbaycanın beynəlxalq hüquq sahəsindəki mövqeyini gözə çarpdırır

Müsahibimizin fikrincə, Azərbaycan Konstitusiyasındakı son dəyişikliklər beynəlxalq hüququn tələbləri ilə daha sıx uyğunlaşdırılmağa çalışılıb: 

"Bu addımlar xüsusilə demokratik prinsiplərin gücləndirilməsi və insan hüquqlarının qorunmasına dair müvafiq müddəaların təkmilləşdirilməsi məqsədi güdür, Azərbaycanda dövlətin beynəlxalq hüquqa uyğun fəaliyyətini daha da möhkəmləndirir və təhlükəsizliyi, ədalətliliyi təmin edir. Ocümlədən, ölkənin Avropa Şurası, BMT və digər beynəlxalq təşkilatlar qarşısında olan öhdəliklərini daha da səmərəli yerinə yetirməsini təmin etmək üçün atılmış mühüm addımlar kimi qiymətləndirilir. Məsələn, məhkəmə müstəqilliyinin gücləndirilməsi, insan hüquqları sahəsindəki beynəlxalq normalara uyğunluğun artırılması və ifadə azadlığı ilə bağlı qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi bu dəyişikliklərdən biridir. Bu cür islahatlar yalnız ölkənin daxili hüquqi sistemini deyil, həm də Azərbaycanın beynəlxalq hüquq sahəsindəki mövqeyini gözə çarpdırır".

Nəticə etibarilə həmsöhbətimiz bildirib ki, Azərbaycanın Konstitusiyasının beynəlxalq hüquq və ümumdünya standartları ilə uyğunluğu ölkənin hüquqi inkişafı və beynəlxalq əlaqələrinin möhkəmlənməsi baxımından son dərəcə əhəmiyyətlidir: 

"Uyğunluğun artırılmasında hüquq sisteminin daha da təkmilləşdirilməsi və vətəndaşların hüquqlarının beynəlxalq aləmdə qorunması istiqamətində atılacaq addımların önəmi danılmazdır. Azərbaycan hüquq sisteminin beynəlxalq hüquqa uyğunluğu yalnız dövlətin beynəlxalq öhdəliklərini yerinə yetirməsi ilə bağlı deyil, həm də vətəndaşlarınınhüquq və azadlıqlarını qorumağa xidmət edən fundamental bir prinsipi təmsil edir. Konstitusiyada aparılan dəyişikliklər və islahatlar, insan hüquqları, ədalətli məhkəmə sistemi, ifadə azadlığı və digər mühüm hüquq sahələrində beynəlxalq hüquq prinsiplərinə uyğunluğun təmin edilməsi məqsədini güdür. Bu, vacib bir addımdır. Yanaşmalar həm daxili, həm də xarici siyasət sahəsində müsbət nəticələr əldə etməyə imkan verir və ölkəmizin hüquq sisteminin inkişafına doğru daha böyük addımlar atmasına şərait yaradır".

Əli Hüseynov