Bakı 
Ermənistanın son illərdə sürətlə dəyişən geosiyasi kursu Azərbaycanın siyasi-intellektual dairələrində diqqətlə izlənilir. Bakı üçün bu proses, ilk növbədə, regionda yeni güc tarazlığının təbii nəticəsidir.
2020-ci il müharibəsindən sonra Ermənistan özünün əvvəlki təhlükəsizlik modelinin tam çökməsini etiraf etməli oldu və bu, onun Rusiya ilə münasibətlərində ciddi soyuqluq yaratdı. Azərbaycanlı analitiklərin fikrincə, Ermənistandakı bu etimad böhranı çoxdan gözlənilən idi, çünki uzun illər Moskvanın birtərəfli dəstəyi real siyasi tarazlığı əks etdirmirdi. İndi Ermənistan nə Rusiya ilə əvvəlki kimi sıx bağlı qala bilir, nə də yeni tərəfdaş tapmaqda ardıcıl siyasət ortaya qoya bilir. Bakıdan baxanda Ermənistanın geosiyasi istiqamət dəyişikliyi məcburiyyətin nəticəsidir və bu ölkə hələ də hansı kursa üstünlük verəcəyinə tam qərar verə bilmir. Azərbaycan üçün əsas olan isə budur ki, Ermənistanın daxili və xarici qeyri-sabitliyi regionda yeni risklər yaratmasın və sülh prosesi davam etsin. Azərbaycan bu prosesi sabitlik, güc və aydın strategiya ilə qarşılayır, Ermənistan isə hələ də öz siyasi kimliyini formalaşdırmaqda çətinlik çəkir.
Rusiya-Ermənistan münasibətlərinin soyuması Azərbaycan üçün gözlənilməz deyil. Bakı uzun illər hesab edirdi ki, İrəvanın Moskvadan həddindən artıq asılılığı gec və ya tez böhran yaradacaq. 2020-ci ildən sonra bu böhran açıq şəkil aldı: nə KTMT Ermənistanın gözlədiyi kimi müdaxilə etdi, nə də Rusiya əvvəlki illərdə verdiyi siyasi zəmanətləri faktiki olaraq yerinə yetirdi. Azərbaycanlı ekspertlərin fikrincə, bu vəziyyət Ermənistanın öz siyasi hesablamalarının düzgün olmamasından qaynaqlanırdı. Rusiya ilə kəskin qarşıdurma İrəvan üçün risklidir, çünki Ermənistan öz təhlükəsizlik boşluğunu doldurmaq üçün real şəkildə etibarlı tərəfdaş tapa bilmir. Azərbaycan isə əksinə, bu dövrdə həm hərbi, həm diplomatik, həm də iqtisadi sahədə daha sabit, proqnozlaşdırıla bilən mövqeyini gücləndirdi. Azərbaycanın Türkiyə ilə müttəfiqliyi, balanslı Rusiya siyasəti və Qərb ölkələri ilə funksional əməkdaşlığı Bakı üçün davamlı təhlükəsizlik bazası yaradır. Ermənistan isə hələ də bir tərəfdən Rusiyaya qarşı etiraz ritorikası aparır, digər tərəfdən Rusiyanın bölgədəki təsirindən tam qopmağa cəsarət etmir. Bu ziddiyyətli mövqelər Bakıdan baxanda Ermənistanın gələcək strategiyasına inamı zəiflədir.
Ermənistanın Qərbə yaxınlaşma cəhdləri də Azərbaycanda həm realist, həm də ehtiyatlı qiymətləndirilir. Azərbaycan üçün Qərbin regiona gəlməsi prinsipial təhlükə deyil, əgər bu proses obyektivlik üzərində qurulursa. Lakin Ermənistanın bu yaxınlaşmanı siyasi revanşizm üçün istifadə etmək cəhdləri Bakıda narahatlıq doğura bilər. Xüsusilə Fransanın birtərəfli mövqeyi regionda konstruktivlik yaratmır və Ermənistanın da onu real dəstək kimi təqdim etməsi doğru deyil. Çünki nə Avropa İttifaqı, nə də ABŞ Ermənistanın təhlükəsizlik ehtiyaclarını təmin edə biləcək səviyyədə hərbi zəmanət vermir. Bakıdakı siyasi dairələr hesab edir ki, Ermənistanın Qərbə inteqrasiya xətti daha çox görüntü və PR xarakteri daşıyır. Azərbaycanın isə bu dövrdə həm siyasi sabitliyi, həm iqtisadi artımı, həm də yeni beynəlxalq əməkdaşlıq formatları, xüsusilə enerji və nəqliyyat layihələri daha sürətlə bərqərar olur. Ermənistanda isə daxili siyasi parçalanmalar, iqtisadi durğunluq və strateji istiqamət böhranı davam edir. Bu müqayisə Azərbaycanın mövqeyinin daha güclü və dayanıqlı olduğunu açıq şəkildə göstərir.
Ermənistanın çoxşaxəli təhlükəsizlik modeli qurmaq cəhdləri rəsmi Bakıda diqqətlə izlənilir, lakin real nəticələr baxımından bu addımların effektinin məhdud qalacağı proqnozlaşdırılır. Ermənistanın İran, Fransa, Hindistan və müxtəlif Qərb strukturları ilə paralel şəkildə əməkdaşlıq etməyə çalışması onun strateji qeyri-sabitliyini daha da artırır. Ermənistanın bir anda bir neçə istiqamətə yönəlməsi ardıcıl dövlət siyasəti deyil, daxili boşluqların kompensasiyası cəhdidir. Azərbaycan isə bu dövrdə öz təhlükəsizlik modelini gücləndirməklə yanaşı, regionda real güc mərkəzinə çevrilib. Bakı həm hərbi modernizasiya, həm diplomatik nüfuz, həm də regional kommunikasiya layihələrinə nəzarət baxımından daha sabit və ardıcıl siyasət yürüdür. Ermənistanın təhlükəsizlik boşluqlarını xarici dəstək ümidləri ilə doldurmağa çalışması isə praktiki nəticə vermir, çünki heç bir ölkə Ermənistan üçün real təhlükəsizlik zəmanəti yaratmır. Bu mənada Azərbaycan artıq mövcud reallıqların əsas formalaşdırıcısına çevrilib, Ermənistan isə prosesləri izləyən və uyğunlaşmağa çalışan tərəf kimi qalır.
Regional güc balansı Azərbaycan üçün daha əlverişli istiqamətdə dəyişir və bu Ermənistanın geosiyasi axtarışlarının daha da çətinləşməsi ilə nəticələnir. Cənubi Qafqazda Azərbaycan-Türkiyə strateji tərəfdaşlığı real güc mərkəzinə çevrilib və regionun əsas siyasi xəttini müəyyən edir. Ermənistan isə bu güc balansında öz rolunu dəqiqləşdirə bilmir və hələ də kommunikasiya layihələrində iştirak məsələsində tərəddüd yaşayır. Bakı üçün Ermənistanın sülh sazişinə razı olması, sərhədlərin delimitasiyası və regional iqtisadi inteqrasiyaya qoşulması vacibdir, çünki bu addımlar həm Azərbaycanın, həm də regionun uzunmüddətli sabitliyinə xidmət edir. Ermənistanın qeyri-sabit geosiyasi kursu isə bu prosesləri ləngidir. Ermənistanın ən mühüm problemi odur ki, öz daxili və xarici siyasətini real güclər nisbətinə uyğunlaşdırmaq əvəzinə, fraqmentar və emosional yanaşmalar nümayiş etdirir. Azərbaycan isə əksinə, güc, diplomatiya, iqtisadiyyat və beynəlxalq əməkdaşlığı ahəngdar şəkildə birləşdirərək regionun əsas oyunçusuna çevrilib. Bu səbəbdən, Ermənistanın geosiyasi axtarışları davam etsə də, Azərbaycanın mövqeyi bütün müstəvilərdə daha sabit, ardıcıl və dayanıqlı olaraq qalır.
Əli Hüseynov
