Bakı 
Son zamanlar Azərbaycanla Ermənistan arasında Cənubi Qafqazda mühüm hadisələr baş verir.
Bakıvaxtı.az xatırladır ki, apreldə Ermənistan 30 ildən artıq işğalda saxladığı Azərbaycanın 8 kəndindən 4-nün (Naxçıvanın 7 Qazax və Kərki kəndi) müharibəsiz qaytarılmasına razılıq verdi. Qeyd edək ki, mart ayında Azərbaycan Ermənistandan bu 4 kəndin dərhal geri qaytarılmasını tələb edib və bəyanatında deyilir:
“Ermənistanın işğalı altında olan və eksklav olmayan 4 kənd (Bağanis Ayrım, Aşağı Əskipara, Heyrimli və Qızılhacılı) şübhəsiz ki, Azərbaycana məxsusdur və olmalıdır dərhal geri qaytarılmalıdır. Ermənistanın işğalı altında olan 4 anklav kəndinin (Yuxarı Əskipara, Sofulu, Berhudarlı və Kərki) geri qaytarılması məsələsi sərhədin müəyyənləşdirilməsi prosesi çərçivəsində həll olunacaq”.
Siyasi elmlər və beynəlxalq münasibətlər üzrə ekspert Mehmet Gökhan Özçubukçu Bakıvaxtı.az-a deyib ki, bu addım regionda iki dövlət arasında sülhün təmin olunması üçün atılan ən mühüm addımlardan biri hesab edilib. Bununla belə, Cənubi Qafqazda regional və qlobal güc mübarizəsi davam edir.
Onun sözlərinə görə, Azərbaycan-Ermənistan münasibətləri ilə yanaşı, regionda son hakimiyyət mübarizəsinin əsas aktorları arasında Türkiyə, Rusiya, İran, İsrail, ABŞ, Aİ (xüsusən Aİ daxilində Fransa), Hindistan və Pakistan var. Bu gün Ermənistanda hakimiyyətə qarşı etirazların getdiyini və ölkə daxilində müxtəlif qrupların hakimiyyət davası apardığını görmək olar. Xüsusən də son dövrlərdə Ermənistan üzərindən Qərblə Rusiya arasında geosiyasi güc mübarizəsi vüsət alıb və bu da regionda yeni prosesin yaranmasına səbəb olur.
Müsahibimiz qeyd edib ki, Ermənistanın son xarici siyasətində atdığı kritik addımlardan biri 2024-cü il aprelin 5-də Brüsseldə keçirilən ABŞ-Aİ görüşü olub:
“Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın 2018-ci ildən Qərblə əməkdaşlığa daha çox önəm verməsi son bir ildə xeyli artıb və Ermənistan xüsusilə siyasət, hərbi və təhlükəsizlik sahələrində yeni müttəfiqlərə üz tutub və ənənəvi müttəfiqindən ayrılıb. Ermənistanın bu addımı bölgədə Rusiyanı narahat etdiyi halda, Azərbaycan və Türkiyə də bu prosesi diqqətlə izləyir. 2024-cü il aprelin 5-də ABŞ-Aİ-Ermənistan görüşündə ABŞ və Aİ Ermənistana dəstək bəyanatları verib. Burada iqtisadi əlaqələr ön plana çıxdı və Aİ-nin Ermənistana 270 milyon avro, ABŞ-ın isə 65 milyon dollar yardım edəcəyi açıqlandı”.
Mehmet Gökhan Özçubukçu bildirib ki, bu görüşün diqqət mərkəzində iqtisadi tərəf kimi görünsə də, məsələnin başqa bir ölçüsü Qərbdə Fransa, Şərqdə Hindistan tərəfindən Ermənistanın hərbi silahlanması, İran üzərindən Ermənistana hərbi daşınmasıdır. Erməni analitik Qurgen Simonyan bu görüşün həm də Ermənistanın təhlükəsizliyi üçün kritik əhəmiyyət daşıdığını bildirərək, “İnkişaf perspektivi tamhüquqlu üzvlük, Aİ-də iştirak və Avro-Atlantik təhlükəsizlik sisteminin bir hissəsi olmağa gətirib çıxaracaq. Başqa yol yoxdur. Ermənistanın hazırda dövlət kimi mövcud olmaq və özünü müdafiə etməkdən başqa variantı yoxdur” deyib. Brüssel görüşündən əvvəl Türkiyə Cümhuriyyəti Xarici İşlər Nazirliyi mühüm bir addım ataraq, “Ermənistan, Aİ və Avropa İttifaqı arasında 2024-cü il aprelin 5-də keçirilməsi planlaşdırılan üçtərəfli görüşün açıq şəkildə bildirilməsi bizim məsuliyyətimizdir. ABŞ regiondakı mürəkkəb problemlərin həllində əsas götürülməli olan neytrallıq yanaşmasını pozacaq, “Azərbaycanı istisna edən bu təşəbbüs Cənubi Qafqazın sülhə xidmət etməkdənsə, geosiyasi qarşıdurma məkanına çevrilməsinə yol açacaq” bəyanat verdi. Görüşdən sonra Rusiya da bu görüşə reaksiya verib və görüşü “Ermənistan-ABŞ-Aİ görüşü Cənubi Qafqazda geosiyasi münaqişəyə cəhddir” kimi dəyərləndirib.
Ekspertə görə, görüş iqtisadi müstəvidə qiymətləndirilsə də, Ermənistanın ABŞ və Aİ ilə münasibətləri prosesində siyasi, hərbi və təhlükəsizlik amilləri öz əhəmiyyətini artırmaqda davam edir:
“Ermənistanın xüsusilə son zamanlar Rusiya ilə hərbi və təhlükəsizlik əlaqələrini şübhə altına alması faktdır. Bu gün Ukraynada Rusiya ilə qarşı-qarşıya gələn ABŞ və Aİ (xüsusən də Fransa) Cənubi Qafqazda Rusiyaya qarşı ikinci cəbhə açmağı hədəfləyir. Bugünkü prosesdə Aİ daxilində Ermənistana ən böyük siyasi və hərbi dəstəyi Fransa verir. Bəyanatlarında Azərbaycanı hədəfə alan Fransa da regionda gərginlik yaradacaq addımlar atır. Bu məqamda tam aydın oldu ki, Fransa Afrikanın bir çox yerlərində, Şərqi Avropada Ukrayna üzərindən, indi isə Ermənistan vasitəsilə Cənubi Qafqazda Rusiyaya qarşı çıxır”.
Onun sözlərinə görə, bundan başqa, xüsusilə Gürcüstan və Ermənistanda Rusiyaya qarşı qərbyönlü hərəkatların olduğu müşahidə olunub. Hazırda Rusiya regionda Azərbaycanla güclü əlaqələr qurur və bu, Türkiyə-Rusiya münasibətləri üçün də önəmlidir:
“Lakin diqqətdən kənarda qalmaması lazım olan məsələlərdən biri də onun 10 noyabr 2020-ci il tarixində Azərbaycan-Ermənistan-Rusiya arasında imzalanmış atəşkəs sazişi çərçivəsində 5 il müddətinə Qarabağın müəyyən bölgəsində yerləşdirilməsidir. 2024-cü il aprelin 17-də Azərbaycan və Rusiya arasında keçirilən görüşdən sonra Rusiya Sülh Qüvvələri regiondan çıxarılıb. İndiki prosesdə Fransanın Ermənistan vasitəsilə bölgədə yeni plan qurması Türkiyə və Azərbaycanı narahat etməklə yanaşı, Rusiyanın da hədəfindədir. Bu məqamda Aİ-nin Ermənistan siyasətinin davam edib-etməyəcəyi mübahisəli məsələdir. Çünki, xüsusilə Rusiya-Ukrayna müharibəsindən sonra Aİ-nin enerji siyasətində Azərbaycan və Mərkəzi Asiya mühüm yer tutur. Bundan başqa, Azərbaycanın yeni dövrdə Aİ daxilində, xüsusilə də Balkan ölkələri ilə enerji sahəsində mühüm əlaqələri var, Macarıstan, İtaliya və Almaniya ilə də möhkəm əlaqələri var. Bu amilləri nəzərə alsaq, Aİ-nin uzun müddət anti-Azərbaycan və Türkiyə siyasətini davam etdirməsi mümkün görünmür”.
Həmsöhbətomiz deyib ki, bu gün regionun ən mühüm məsələlərindən biri də Avrasiyada və xüsusilə də Orta Dəhlizdə mühüm layihə olan Zəngəzur dəhlizi məsələsidir. Dediyinə görə, bu məsələ Aİ-nin Cənubi Qafqazda hakimiyyət mübarizəsində önəm verdiyi məsələlərdən biridir: “Lakin Fransanın Ermənistanı silahlandırması, Yeni Kaledoniyada baş verən hadisələrdə Azərbaycanı günahlandırması və anti-Azərbaycan siyasətini davam etdirməsi təkcə Fransa-Azərbaycan münasibətlərinə deyil, həm də Aİ-Azərbaycan münasibətlərinə xələl gətirmək potensialına malikdir. Bu vəziyyət Cənubi Qafqazda Ermənistanla Azərbaycan arasında yeni münaqişələrə səbəb ola bilər. Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev apreldə demişdi ki, “Fransa, Hindistan və Yunanıstan Ermənistanı bizə qarşı silahlandırır. Bunu açıq şəkildə edirlər və hətta bizə nəyisə sübut etməyə çalışırlar. Biz də oturub gözləyə bilmərik. Biz bu münasibəti Ermənistan hakimiyyətinə və bu gün Ermənistanı qorumağa çalışan tərəflərə açıq şəkildə çatdırdıq. Fransanın Ermənistana verdiyi öldürücü silahların kritik həddə çatdığını görsək, baş verəcəklərə görə heç kim bizi məsuliyyətə cəlb etməməlidir”. Bu bəyanat Azərbaycanın Ermənistanın istənilən hərbi təxribatına güzəştsiz cavab verəcəyinin göstəricisidir”.
ABŞ-Ermənistan birgə hərbi təlimi: “Qartal tərəfdaşı 2024”
İyulun 15-də Ermənistan Müdafiə Nazirliyinə tabe olan “Vazgen Sarkisyan Hərbi Akademiyası” Amerika-Ermənistan birgə “Qartal tərəfdaşı 2024” təliminin başladığını elan edib. Təlimin açılış mərasimində Ermənistanın müdafiə naziri Suren Papikyan, ABŞ-ın Ermənistandakı səfiri Kristina Kvien və digər rəsmi şəxslər iştirak ediblər. İyulun 24-dək Ermənistanda “Eagle Partner 24” təlimi keçiriləcək və ABŞ ordusunun Avropa və Afrikadakı əsgərləri və Kanzas Milli Qvardiyasının əsgərləri də iştirak edəcək. Təlimlərin məqsədi Ermənistanı ikitərəfli sülhməramlı əməliyyatlarda iştiraka hazırlamaqdır. ABŞ ordusundan verilən açıqlamada bildirilir ki, bu təlimin keçirilməsi hər iki ölkənin birliklərinin bir-birinin texnikası ilə tanış olmasına imkan yaradır. Vaşinqtonla İrəvan arasında hərbi əlaqələr zəif olsa da, son aylarda təlimlərin və əməkdaşlığın tempi artıb.
İyulun 15-də ABŞ və Ermənistanın birgə hərbi təlimlərə başlaması ilə İrəvanla Rusiya arasında münasibətlərin gərginləşdiyi bir vaxtda Paşinyan hökumətinin Qərbə üz tutma siyasəti ortaya çıxır. Rusiya çoxdankı müttəfiqi və qonşusu Ermənistanın “düşmən” kimi qəbul etdiyi qərarlara qəzəblidir:
“İrəvan administrasiyası Kiyevə humanitar yardım göndərərək, Rusiya ilə Ukrayna arasında davam edən müharibədə Ukraynanın yanında olduğunu hər fürsətdə vurğulayırdı. Ötən həftə Ermənistan alyansın üzvü olmamasına baxmayaraq, Vaşinqtonda keçirilən NATO sammitində iştirak edib. Builki hərbi təlimlər göstərir ki, Ermənistan Qərblə münasibətlərini gücləndirmək ümidindən əl çəkmək niyyətində deyil”.
Mehmet Gökhan Özçubukçu, Siyasi elmlər və beynəlxalq münasibətlər üzrə ekspert
Müsahibimiz onu da qeyd edib ki, Ermənistan “Müstəqil Dövlətlər Birliyi” və “Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı”nın üzvü olsa da, bu təşkilatın son zamanlar heç bir fəaliyyətində iştirak etməyib. Buna cavab olaraq İrəvan bir sıra NATO ölkələri, xüsusilə ABŞ və Fransa ilə ikitərəfli hərbi tərəfdaşlıq, əlaqələr və təmasları gücləndirir:
“Son zamanlar ABŞ və Ermənistan arasında təmaslar aktivləşib. ABŞ Dövlət Departamentinin yüksək rütbəli üzvləri İrəvana tez-tez səfərlər edirdilər. ABŞ və Ermənistan arasında yüksək səviyyəli dialoqlar aparılıb və tərəflər qarşılıqlı münasibətləri strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə qaldırmaq qərarına gəliblər. Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan son iki ildə ölkəsinin Rusiyanın rəhbərlik etdiyi bütün qurumlarda iştirakını davamlı, qətiyyətli və planlı şəkildə zəiflədir.
Nikol Paşinyan qonşu ölkələrlə münasibətləri normallaşdırmaq əvəzinə NATO və ABŞ ilə əməkdaşlığı yaxşılaşdırmaq yoluna gedir. Bu baxımdan Ermənistanı ABŞ və Qərbin regionda hərbi bazasına çevirmək siyasətini davam etdirir. Bu vəziyyət təkcə Rusiyanı deyil, regionun digər dövlətlərini, o cümlədən İranı da narahat edir. Regiona gətirilən Avropa İttifaqı və NATO ölkələrinin nümayəndələrinin İran sərhəddində “müşahidəçi” adı ilə yerləşdirilməsi İran üçün ciddi təhlükə yaradır. Belə ki, Paşinyan bir tərəfdən İranı dost və qardaş kimi qələmə verirsə, digər tərəfdən də “İranın qırmızı xətlərini” tapdalayır. Ermənistan illərdir Azərbaycana qarşı sərgilədiyi siyasəti indi də Rusiya və İrana qarşı göstərir”.
Ekspert qeyd edib ki, Ermənistan beynəlxalq səviyyədə Rusiyanın Cənubi Qafqaz siyasətindən və xüsusən də Qarabağ bölgəsindəki geosiyasi reallıqlardan narazılığının göstəricisi kimi Moskva ilə münasibətlərini qətiyyətlə zəiflətməkdə israr edir. ABŞ və Fransanın vədlərinə cavab olaraq Amerika və Fransa siyasətçilərinin İrəvana çoxsaylı səfərləri, onların imtiyazlı kreditlər və yardımlarla bağlı dedikləri bütün Ermənistan rəsmilərində “Qərb bizimlədir” imicini yaratdı. Aydın görünür ki, Cənubi Qafqaz regionunda Ermənistanla sıx münasibətlər qurmasının arxasında ABŞ və Fransanın Rusiyanı əhatəyə almaq siyasəti dayanır.
Murad Məmmədli
