Bakı 
Beynəlxalq münasibətlər tarix boyu mürəkkəb və çoxşaxəli müzakirələrin mərkəzində olub. Ölkələr arasındakı müttəfiqliklər, açıq diplomatik görüşlərlə yanaşı, gizli danışıqlarla da formalaşıb.
Bu gizli danışıqlar bəzən qlobal siyasətdə həlledici məqamlar yaradaraq siyasi blokların möhkəmlənməsinə və ya çökməsinə səbəb olub. Xüsusən də qlobal güclər arasında strateji maraqların üst-üstə düşmədiyi hallarda, pərdəarxası diplomatiya müttəfiqliklərin təməlindəki zəif telləri açıq şəkildə ortaya qoyur.
Beynəlxalq müttəfiqliklər adətən qarşılıqlı maraqlar üzərində qurulur, lakin bu maraqlar sabit deyil, əksinə, daim dəyişən və inkişaf edən reallıqlara tabedir. Dünyanın dəyişən geosiyasi xəritəsi, regional münaqişələr, iqtisadi rəqabət və hərbi güc balansları ölkələr arasında olan bu müttəfiqliklərin davamlılığını sınayır. Gizli danışıqlar, ölkələr arasındakı açıq müttəfiqliklərin kölgəsində gerçəkləşən, çox vaxt ictimaiyyətin xəbəri olmadığı kritik diplomatik oyunların bir parçasıdır. Bu danışıqlar dövlətlərarası güvəni və strateji əlaqələri bərpa etmək yükünə malikdir, ancaq əks halda, incə tellərin qırılmasına və qarşılıqlı inamın sarsılmasına da səbəb ola bilər.
Müttəfiqliklərin zəif telləri beynəlxalq münasibətlərdə yaranan gərginliyin ən əsas səbəblərindən biridir. Məsələn, böyük güclər arasında hər hansı bir gizli anlaşma və ya qəfil danışıqların ifşası, uzun illər davam edən müttəfiqliyin ciddi sınaq qarşısında qalmasına gətirib çıxara bilər. Müasir beynəlxalq münasibətlərdə belə hallara tez-tez rast gəlinir. NATO daxilində bəzi müttəfiqlərin digər ölkələrlə gizli təmasları və ya Yaxın Şərqdə böyük güclərin apardığı qeyri-şəffaf müzakirələr buna misal ola bilər. Bu kimi gizli danışıqlar bəzən ittifaqların əsas strukturunu zəiflədə bilər. Müttəfiqlər arasında narahatlıq yaranır, çünki gizli proseslər onlara qarşı güvənin pozulmasına, yeni oyun qaydalarının yaradılmasına və ya zəruri maraqların nəzərə alınmamasına səbəb olur.
Bir çox hallarda ölkələr qlobal səhnədə eyni maraqları paylaşsalar belə, bu maraqların detallarında fikir ayrılıqları yaranır. Müasir dövrdə ABŞ və Avropa İttifaqı kimi müttəfiqlər arasında yaşanan gərginliklər, hər iki tərəfin öz regional və qlobal maraqlarına fərqli prizmadan baxmalarının nəticəsidir. Əksər hallarda bu, gizli diplomatik danışıqların bir hissəsi olaraq özünü büruzə verir. Açıq şəkildə dəstək verdikləri bəzi məsələlərdə arxa planda fərqli addımlar atmaq, bu güclərin müttəfiqliklərində ciddi boşluqların olduğunu göstərir. Gizli danışıqların süqutundan sonra bu boşluqlar daha çox nəzərə çarpır.
Eyni zamanda, müttəfiqliklərin zəif telləri yalnız dövlətlərarası əlaqələrdə deyil, beynəlxalq təşkilatlarda da özünü göstərir. Məsələn, Birləşmiş Millətlər Təşkilatında bəzi üzv dövlətlərin gizli müzakirələri nəticəsində qərarların necə dəyişdirildiyini müşahidə etmək mümkündür. Hərbi alyanslar, iqtisadi ittifaqlar və siyasi koalisiyalar daxilindəki gizli proseslər, bu qurumların stabilliyini də təhlükə altına atır. Əgər gizli danışıqlar nəticəsində müəyyən dövlətlər üçün əlverişli qərarlar qəbul olunarsa, digər üzvlər arasında narazılıq və güvənsizlik yarana bilər. Bu da təşkilatların effektivliyini və uzunmüddətli fəaliyyətini sarsıda bilər.
Gizli danışıqların təhlükəsi təkcə güvənin zəifləməsi ilə məhdudlaşmır. Həmçinin, gizli proseslər beynəlxalq hüququn əsas prinsiplərini də sual altına qoyur. Müttəfiqlər arasında açıq diplomatik münasibətlərin olmaması, gizli sazişlərin beynəlxalq hüquqa nə qədər uyğun olduğunu şübhə altına alır. Hər hansı gizli anlaşma beynəlxalq ictimaiyyətə məlum olduqda, həmin ölkələr qanunsuz addımlar atmaqda günahlandırıla bilər. Bu, yalnız müttəfiqlikləri zəiflətmir, eyni zamanda, qlobal sabitlik üçün ciddi təhlükə yaradır. Gizli danışıqların açılması beynəlxalq münasibətlərdəki nizamı dağıda və yeni münaqişələrin yaranmasına səbəb ola bilər.
Bunun ən yaxşı nümunəsi XX əsrin əvvəllərində Avropa dövlətləri arasında gizli ittifaqların təsiri ilə yaranan Birinci Dünya müharibəsidir. Ölkələrin bir-birinə verdiyi gizli öhdəliklər və apardığı gizli danışıqlar münaqişənin qızışmasına və nəzarətdən çıxmasına gətirib çıxardı. Bu hadisələrdən sonra açıq diplomatiyanın vacibliyi vurğulandı, lakin bu gün belə, gizli danışıqlar beynəlxalq münasibətlərdə həlledici rol oynamağa davam edir.
Nəticə etibarilə, beynəlxalq müttəfiqliklərdəki gizli danışıqlar ciddi zəifliklər və təhlükələr daşıyır. Bu danışıqlar çox vaxt strateji əlaqələri sarsıdaraq, müttəfiqlər arasında yeni gərginliklər yaradır. Diplomatik səhnədə sabitliyi qorumaq üçün şəffaflıq və açıq münasibətlər zəruridir. Əks halda, müttəfiqliklərdəki zəif tellər qırılaraq, beynəlxalq münasibətlərdə dərin və geri dönüşü olmayan dəyişikliklərə səbəb olur.
Əli Hüseynov
