Bakı 
Heydər Əliyev Azərbaycan dövlətçiliyinin formalaşması ilə yanaşı, müasir Azərbaycan Ordusunun institusional əsaslarının yaradılmasında əvəzsiz rol oynamış tarixi liderdir.
O, hələ Sovet İttifaqı mərhələsində milli hərbi kadrların yetişdirilməsi məsələsini strateji prioritet kimi qiymətləndirərək, azərbaycanlı gənclərin müxtəlif hərbi akademiyalara qəbuluna şərait yaratmaqla gələcək zabit ehtiyatının konseptual bazasını formalaşdırmışdı. Bu yanaşma post-sovet dövründə Azərbaycanın hərbi-siyasi müstəqilliyinin qorunması üçün tələb olunan peşəkar kadr potensialını təmin etdi. Müstəqillik illərində dövlət institutlarının zəifləməsi, silahlı dəstələrin parçalanması və komandanlıq vakuumu ölkənin təhlükəsizliyini ciddi şəkildə sarsıdırdı. Bu mürəkkəb şəraitdə Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışı milli təhlükəsizlik arxitekturasının yenidən qurulmasının başlanğıc nöqtəsinə çevrildi.
Ulu öndər ilkin mərhələdə Silahlı Qüvvələrin dövlət nəzarətinə qaytarılması, qeyri-rəsmi silahlı birliklərin ləğvi və vahid komanda-nəzarət mexanizminin bərpası kimi institusional tədbirlər həyata keçirdi. Bu addımlar ölkənin suveren müdafiə sisteminin normativ-hüquqi və təşkilati infrastrukturunu möhkəmləndirdi. Heydər Əliyevin düşüncəsində peşəkar zabit korpusunun formalaşdırılması ordunun döyüş qabiliyyətinin əsas determinanti kimi qiymətləndirilirdi. Bunun nəticəsində hərbi təhsilin modernləşdirilməsi, kadr hazırlığının konseptuallaşması və təlim-metodika sisteminin yenilənməsi dövlət siyasətinin prioritet istiqamətlərinə çevrildi.
Ulu öndərin xüsusi diqqət ayırdığı müəssisələrdən biri Cəmşid Naxçıvanski adına Hərbi Lisey idi. Bu lisey respublikada ilkin hərbi hazırlığın institusional bazası kimi fəaliyyət göstərərək, gənclərin erkən yaşlardan hərbi ixtisaslaşmaya cəlb olunmasına şərait yaradırdı. Liseyin təlim proqramları taktiki hazırlıq, fiziki dözümlülük, psixoloji davamlılıq və hərbi intizam kimi fundamental komponentlər əsasında qurulmuşdu. Bu model sonradan Azərbaycan Ordusunun milli zabit korpusunun konseptual nüvəsini təşkil etdi. Lisey məzunları həm Sovet dövründə, həm də müstəqillik illərində Silahlı Qüvvələrin əsas intellektual və operativ resursuna çevrildilər.
Heydər Əliyevin dövründə Azərbaycan Ali Hərbi Məktəbi (indiki Hərbi İnstitut) və Hərbi Akademiya yeni mərhələyə qədəm qoydu. Ali Hərbi Məktəbdə tətbiq olunan tədris proqramları NATO standartlarına uyğunlaşdırıldı, əməliyyat-taktiki təlimlərin metodologiyası yeniləndi və zabit hazırlığında çoxpilləli sistem yaradıldı. Hərbi Akademiyada isə əməliyyat–strateji düşüncə tərzinin formalaşdırılması, qərarvermə mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi və komanda-idarəetmə bacarıqlarının inkişafı prioritet istiqamətlər kimi müəyyənləşdirildi. Bu müəssisələr respublikada yüksək ixtisaslı hərbi elitanın yetişdirilməsi üçün əsas mərkəzə çevrildi.
Heydər Əliyev Silahlı Qüvvələrin strukturlaşmasında xüsusi təyinatlı birliklərin yaradılmasını zəruri hesab edirdi. Xüsusi Təyinatlı Qüvvələr yüksək hazırlıqlı, çevik əməliyyat imkanlarına malik, strateji əhəmiyyətli tapşırıqları yerinə yetirən elitar birləşmələr kimi formalaşdırıldı. Bu birliklərin hazırlıq konsepsiyası modern döyüş doktrinaları əsasında quruldu. Sonrakı onilliklərdə, xüsusilə 44 günlük Vətən müharibəsi zamanı bu qüvvələrin yüksək döyüş effektivliyi Heydər Əliyevin müəyyən etdiyi hərbi inkişaf xəttinin düzgünlüyünü sübut etdi.
Əbədiyaşar komandanın hərbi siyasətində mühüm istiqamətlərdən biri müdafiə sənayesinin institusional əsaslarının formalaşdırılması idi. O, milli müdafiə sənayesi kompleksinin yaradılması üçün hüquqi baza hazırladı, logistika təminatının optimallaşdırılması və hərbi-texniki modernləşmə üçün normativ çərçivə müəyyənləşdirdi. Bu yanaşma Azərbaycanın gələcəkdə öz müdafiə məhsullarını istehsal edə biləcək potensiala sahib olmasının əsasını qoydu. Ordunun texniki təminatı, kommunikasiya vasitələri, mühəndis qurğuları və zirehli texnikanın yenilənməsi də mərhələli şəkildə reallaşdırıldı.
Ümummilli Lider hərbi-siyasi doktrinanın ideoloji sütununu vətənpərvərlik, milli ruh və hərbi əxlaq kimi dəyərlər üzərində qururdu. O, hesab edirdi ki, müasir ordu yalnız silahlanma və taktiki hazırlıqla deyil, həm də milli ideoloji dayaqların gücü ilə inkişaf edə bilər. Bu istiqamətdə həyata keçirilən tədbirlər orduda mənəvi-psixoloji davamlılığı, döyüş ruhunu və kollektiv məsuliyyəti gücləndirdi. Hərbi xidmətdə vətənpərvərlik komponentinin gücləndirilməsi zabit və əsgər heyətinin motivasiya səviyyəsini yüksəltdi.
Orduda nizam-intizamın bərpası dahi liderin ən fundamental islahatlarından biri idi. O, komanda-nəzarət münasibətlərinin vahid sistemdə təkmilləşdirilməsi, nizami ordunun hüquqi statusunun müəyyənləşdirilməsi və daxili idarəetmə mexanizmlərinin yenilənməsi kimi struktur dəyişikliklərinin həyata keçirilməsini təmin etdi. Bu islahatlar ordunun döyüş qabiliyyətinin və operativ effektivliyinin artırılmasına həlledici təsir göstərdi.
Onun müəyyən etdiyi hərbi inkişaf konsepsiyası Azərbaycan ordusunun uzunmüddətli modernləşmə strategiyasına çevrildi. Bu strategiya texnoloji yenilənməni, kadr hazırlığının sistemli şəkildə təkmilləşdirilməsini, beynəlxalq hərbi əməkdaşlığın genişləndirilməsini və əməliyyat planlaşdırmasının modern doktrinalarla uyğunlaşdırılmasını nəzərdə tuturdu. Bu xətt Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilərək Azərbaycan Ordusunu regionun ən güclü hərbi strukturlarından birinə çevirdi.
44 günlük Vətən müharibəsində Azərbaycan Ordusunun qazandığı tarixi Zəfər Heydər Əliyevin ordu quruculuğu sahəsində müəyyən etdiyi strateji xəttin nəticəsi oldu. Bu qələbə yalnız texniki üstünlüyün deyil, həm də konseptual düşünülmüş hərbi idarəetmə modelinin, peşəkar zabit korpusunun, güclü xüsusi təyinatlı qüvvələrin və yüksək milli ruhun qarşılıqlı sintezinin məhsulu idi. Məhz ulu öndərin yaratdığı bu təməl Azərbaycan dövlətinin təhlükəsizliyini təmin edən qalib ordunu formalaşdırdı.
Əli Hüseynov
