Bakı 
Diqqət əskikliyi və hiperaktivlik pozuntusu aşırı hərəkətlilik, diqqət problemi, dürtüsəllik (istəklərini idarə edə bilməmək) əlamətləri ilə ortaya cıxan pozuntudur. Bir uşaqda, yeniyetmədə və böyüklərdə bu diaqnozu qoymaq ücün bu əlamətlər onun həyatına aşırı dərəcədə təsir edəcək şəklində olmalıdır.
Bu diaqnozu valideyinlər bələ izah edir – “düz divara dırmaşır”, “çok hərəkətlidir”, “qonaqlığa gedəndə bizi utandırır”. Diqqət əskikliyi və hiperaktivlik məktəb illərinə qədər müəyyən olunmaz.
Bunlar 3 qrupa bölünür:
1.Sadəcə diqqət problemi olanlar
2.Həm diqqət, həm də hiperaktivlik problemi olanlar
3.Həm hiperaktivlik, həm də dürtüsəllik olanlar
Həddindən artıq hərəkətlilik:
Uşaqlar böyüklərdən daha canlı və aktivdir. Ancaq bu hərəkətlilik uşağın həmyaşıdları ilə müqayisədə əhəmiyyətli dərəcədə yüksək olduqda, hiperaktiv olduğu deyilir. Bundan əlavə, bu hərəkətlilik uşaq, ailə və ya müəllimlər üçün oyun, uşaq bağçası və məktəb kimi gündəlik funksiyalarda problem yaratdıqda hiperaktivlik kimi xarakterizə olunur.
Diqqət Məsələləri:
Diqqəti cəmləşdirməkdə çətinlik çəkmək, xarici stimullarla asanlıqla diqqəti yayındırmaq, unutqanlıq, əşyalarını və oyuncaqlarını tez-tez itirmək, pozğunluq kimi simptomlar diqqət problemlərini göstərir.
Dürtüsellik:
Tələsiklik, istəkləri gecikdirə bilməmək, suallara çox tez cavab vermək, başqalarının sözünü kəsmək və öz növbəsini gözləməkdə çətinlik çəkmək kimi xüsusiyyətlər onların dürtüsellik problemi olduğunu göstərir.
Diqqət çatışmazlığı hiperaktivlik pozğunluğu, səbəbi bilinməyən heterojen bir xəstəlikdir. Kövrək-X, fetal spirt sindromu, çox aşağı çəki və daha az tez-tez genetik mənşəli tiroid xəstəlikləri kimi şərtlər Diqqət çatışmazlığı hiperaktivlik pozğunluğunun əlamətlərini təqdim edir. Ancaq bu cür hallar, diqqət çatışmazlığı və hiperaktivlik pozuntusu olan bütün uşaqların çox kiçik bir hissəsini təşkil edir. Mövzu ilə bağlı araşdırmalarda bəzi mümkün səbəblər təklif olunur:
genetik səbəblər
beyin zədəsi
nörotransmitterlər
Qida əlavələri və zəhərli maddələr
Psixososial amillər
Genetik əlaqələr və məlumatlar ilk dəfə bu uşaqların yaxınları ilə aparılan araşdırmalar nəticəsində əldə edilmişdir. Bu pozğunluq diqqət çatışmazlığı və hiperaktivlik pozuqluğu olan uşaqların birinci dərəcəli qohumlarında 4-5 dəfə daha çox rast gəlinir. Xüsusilə birinci və ikinci dərəcəli qohumlarla edilən ailə araşdırmaları, antisosial şəxsiyyət pozğunluğu, isteriya, alkoqolizm və maddə istifadəsinin hiperaktiv uşaq ailələrində daha çox olduğunu ortaya qoyur.
"Diqqət çatışmazlığı və hiperaktivlik pozğunluğu" ölkəmizdə cəmiyyət tərəfindən geniş tanınmasa da, uzun illərdir bütün dünyada tanınan bir xəstəlikdir.Bu xəstəlik ilk dəfə 1902 -ci ildə George Stil adlı bir İngilis həkimi tərəfindən təsvir edilmişdir. O illərdə bu tərbiyənin uşaq tərbiyəsindəki yanlış münasibətlər səbəbiylə yalnız "yaramazlıq" problemi olduğuna və ailənin uşağa çox sərt davranması halında bunun həll oluna biləcəyinə inanılırdı. Ancaq bu gün çox sərt münasibətlərin "Diqqət Əskikliyi Hiperaktivlik Pozğunluğu" simptomlarını azaltmaq əvəzinə artıra biləcəyini, xüsusən də döymək problemi ayrılmaz bir vəziyyətə çevirdiyini gördü. 1950 -ci illərdə, Metilfenidat (Ritalin) adlı dərmanın "Diqqət Əskikliyi Hiperaktivlik Pozğunluğu" nun müalicəsində faydalı olduğu aşkar edildikdən sonra, "Diqqət Əskikliyi Hiperaktivlik Pozğunluğu" na maraq böyük artdı. 1960 -cı illərdə xəstəliyin yaranmasında irsiyyət (genetik ötürülmə) kimi bioloji faktorların çox əhəmiyyətli rol oynadığı görüldü. Səhv valideyn münasibətləri, uşağın şəxsiyyət xüsusiyyətləri və ətraf mühit faktorlarının xəstəliyin formalaşmasında əsas xüsusiyyətlər olmadığı müəyyən edilmişdir. 1980 və 1990-cı illərdə aparılan araşdırmalar, "Diqqət Əskikliyi Hiperaktivlik Pozğunluğu" yalnız uşaqlıqda görülə bilən və öz -özünə həll olunan bir xəstəlik olmadığını ortaya qoydu. Bu gün uşaqlarda olduğu kimi, "Diqqət Əskikliyi və Hiperaktivlik Pozğunluğu" yeniyetmələrdə və böyüklərdə görülə bilər və uşaqlarda tətbiq edilən oxşar müalicə üsulları ilə yaxşılaşmanın əldə edilə biləcəyi bilinir.
Lalə Mahal
Bakıvaxtı.az
