Bakı 
Avropa bu gün tarixi dönəmlərdən birini yaşayır. Qitənin küçələrindəki sakitlik arxasında böyük siyasi təlatümlər dolaşır. Miqrasiya böhranı artıq təkcə sosial problem kimi yox, siyasi sistemləri silkələyən gücə çevrilib. Bu, Avropanın özünə güzgüdə baxdığı yeni mərhələdir.
Sağ-populist partiyaların yüksəlişi həmin güzgünün ən kəskin xəttini göstərir. Hər seçki mövsümü bu partiyaların reytinqlərinə yeni rəng qatır. Fransa, Almaniya, Avstriya və İtaliya kimi ölkələrdə bu dalğa artıq siyasi gündəliyin ayrılmaz hissəsinə çevrilib. İnsanlar dəyişən dünyanın ritmindən narahat olurlar. Bu narahatlıq bəzən qorxuya, bəzən hiddətə, bəzən də ümidə çevrilir. Sağ-populist qüvvələr bu emosiyaların hamısını öz xeyrinə yönəldə bilirlər. Onlar öz seçicilərinə “səsiniz etinasızlıqdan doğulan sükutu yaracaq” mesajı verirlər. Miqrasiya bu mesajın ən təsirli alətidir.
Miqrantların Avropaya axını cəmiyyətlərdə ikili hisslər yaradıb. Bir tərəfdən humanist dəyərlər çağırır, digər tərəfdən təhlükəsizlik və kimlik narahatlığı boy verir. Bu narahatlıq siyasi arenada dalğa-dalğa böyüyür. Sağ-populist liderlər “yurdun qorunması” fikrini cəmiyyətin dərin psixoloji qatından çıxarıb gündəmin mərkəzinə qoyurlar. Onların ritorikası sadədir, şəffafdır və emosionaldır. Bu da kütlənin nəzərində onları daha “səmimi” göstərir. Mərkəz partiyaları isə çox vaxt texniki dilin arxasında gizlənmiş kimi görünür. Bu ziddiyyət siyasi davranışın məzmununu dəyişir.
Avropada “milli kimlik təhlükədədir” narativi daha geniş auditoriya tapır. Hər sosial böhran bu narativi daha görünən edir. İnsanlar özlərini getdikcə daha çox qlobal dünyanın sərt axınında zəif hiss edirlər. Bu zəiflik siyasi radikallaşmanı artıran görünməz enerjiyə çevrilir. Sağ-populist partiyalar həmin enerjini yaxşı hiss edirlər. Onlar seçicilərin dilində danışmağı bacarırlar. Hər emosiyanı siyasi kapitala çevirirlər. Nəticədə Avropa siyasi xəritəsində sağa doğru güclü bir sürüşmə müşahidə olunur.
Miqrasiya siyasətinin sərtləşməsi artıq təkcə sağçıların arzusu deyil. Bu, mərkəz partiyalarının da “məcburi adaptasiya”sına çevrilməkdədir. Bir çox ölkələr sərhəd nəzarətlərini gücləndirmək barədə düşünür. Şengen rejimi uzun illərin “sərbəstlik simvolu” olsa da, indi o da sorğulanır. Avropa daxilində sərhədlərin yenidən görünür hala gəlməsi ehtimalı artır. Bu ehtimal İttifaqın təməl ideyasına kölgə salır.
Avropa İttifaqına skeptisizm güclənir. Milli parlamentlər Brüsselə qarşı daha sərt ton nümayiş etdirir. Bu isə İttifaqın koordinasiya qabiliyyətini zəiflədir. Miqrasiya kimi mürəkkəb məsələlərdə fikir ayrılıqları daha kəskin görünür. Hər dövlət öz milli maraqlarına görə hərəkət edir. Bu, Avropanı vahid siyasi xəttdən uzaqlaşdırır.
Eyni zamanda, siyasi parçalanma koalisiya hökumətlərinin qurulmasını çətinləşdirir. Parçalanmış parlamentlərdə kompromis tapmaq daha da mürəkkəbləşir. Bu isə Avropada idarəçilik mədəniyyətinə təzyiq göstərir. Cəmiyyətlər də bu qeyri-sabitliyi hər gün hiss edir. Medianın dili sərtləşir, sosial şəbəkələrdə qütbləşmə artır. İnsanlar “biz” və “onlar” bölünməsində ilişib qalırlar. Bu bölünmə sosial əhvalı dəyişdirir. Bəzən kiçik hadisə belə böyük siyasi reaksiyaya səbəb olur.
Miqrantlara qarşı münasibət sərtləşir. Cəmiyyətlərin bir hissəsi onları sosial yük kimi görür. Digər hissə isə onların insan hekayələrinə diqqət yetirir. Bu iki baxış arasındakı uçurum hər gün böyüyür. Sağ-populist ritorika bu uçurumu daha da dərinləşdirir. Bu, onların siyasi manevr imkanlarını genişləndirir.
Avropanın gələcəyi üç əsas ssenari arasında dolaşır. Birinci ssenari sağ-populist hegemoniyanın tam güclənməsidir. Bu halda Avropa daha qapalı, daha sərt, daha milli dövlət yönlü olacaq. İkinci ssenari mərkəz qüvvələrinin mövqelərini yeniləməsi və siyasəti sağa doğru yumşaq şəkildə başa yönəltməsidir. Bu, radikal sağın təsirini müəyyən qədər məhdudlaşdıra bilər. Üçüncü ssenari isə liberal dəyərlərin yeni müdafiə mərhələsinə keçididir. Brüssel bu ssenaridə daha aktiv rol oynayacaq. Üzv dövlətlər arasında yeni məsuliyyət bölgüsü yaranacaq. Miqrasiya sistemi yenidən qurula bilər.
Amma bütün ssenarilər bir sualın içindən keçir: Avropa öz dəyərləri ilə qorxuları arasında hansı seçimi edəcək?
Bu seçim tək siyasi yox, həm də mədəni bir sınaqdır. Avropa bu gün öz ruhunun sərhədlərini yenidən çəkir. Sağçı dalğa həmin sərhədlərin haradan keçəcəyini müəyyənləşdirən güclərdən biridir.
Hər xalq gələcəyin çətinliyini öz tarixi yaddaşı ilə ölçür. Avropanın yaddaşı çoxqatlı, mürəkkəb və ziddiyyətlidir. Bu yaddaş həm humanizmi, həm də qorxu dövrlərini özündə daşıyır. Sağ-populizm həmin yaddaşın ziddiyyətlərindən qidalanır. Miqrasiya isə bu ziddiyyətlərə hər gün yeni detallar əlavə edir.
Sonda belə demək olar: Avropa bu gün siyasi fırtınanın içindən keçir. Hər qərarın arxasında insan taleyinin, cəmiyyət psixologiyasının və siyasi strategiyanın qarışdığı böyük bir mənzərə dayanır. Bu mənzərə hələ tam şəkillənməyib. Lakin bir həqiqət var: Avropa artıq əvvəlki Avropa deyil və yaxın gələcəkdə daha da dəyişəcək.
Əli Hüseynov
