Bakı 
Şərq vilayətlərinin Türkiyəyə birləşməsinə nail olan azərbaycanlılardan biri də Hacı Əli Əkbər Tufandır.
Bəs Əli Əkbər Tufan kimdir?
Bakıvaxtı.az bununla bağlı onun adını daşıyan nəvəsi - Əli Əkbər Tufana müraciət edib.
Onun sözlərinə görə, babası bölgədə "Ramazanoğlu" (Mələkli) adı ilə tanınan böyük bir ailəyə mənsubdur. İrəvan Rus Gimnaziyasının məzunudur.
Birinci Dünya müharibəsi illərində Cəmiyyət-i Hayriyənin İğdır təmsilçisi olaraq, Balkan müharibəsində, Rusiya-Osmanlı müharibəsində Qafqaz üzərindən nizami orduya maddi yardım toplanması işini təşkil edib və həyata keçirib.
“Vudro Vilsonun 14 maddəsi adına bölgəyə gələn ABŞ Baş Qərargah rəisi general Ceyms Harbord Müttəfiq dövlətləri adına Əli Əkbər Tufanla bölgəni gəzərək “Böyük Ermənistan deyilən yerdə heç bir erməni görmədim” məruzəsi ilə çıxış edib. Bu vəziyyət Lozanna Sülh müqaviləsi prosesi zamanı İğdırın Türkiyə sərhədləri daxilində qalması üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir”.
Dediyinə görə, müharibə günlərində atasını, anasını və qızını itirən Əli Əkbər Tufan Türkiyə Cümhuriyyətinin qurulmasından sonra başladılan “əhali mübadilə”si ilə Sürməli bölgəsi Türk Ocağının sədrliyini üzərinə götürür. İğdıra köçən insanların qayğısına qalmaq, bələdiyyə sahəsində araşdırmalara rəhbərlik etmək və bir çox siyasi partiyanın qurulmasında öncül olub.
Əli Əkbər Tufan 1910-cu ildə Difai Partiyasının və "İttihad-i İslam Türk Birliyi Cəmiyyəti"nin İğdır təmsilçisi, daha sonra isə Müsavat Partiyasının İrəvan nümayəndəsi kimi fəaliyyət göstərib.
Rus çarlığının dağılmasından sonra yaranan hakimiyyət boşluğu səbəbindən doğulduğu İğdıra qayıdıb Məhəmməd Əmin Rəsulzadə ilə eyni vaxtda işləməyə başlayır və türk ordusunun İğdıra çatması, İğdırı qoruması üçün burada müsəlman birliyini təşkil edir:
“O, 5 türk və 5 ermənidən ibarət komitənin sədrliyini ermənilərin də iştirak etməsi, sədrin türk olması şərti ilə öz üzərinə götürür. Ermənilərin Bakıya hücumundan sonra İğdır ermənilər idarəçilikdən istefa verir, daha sonra İğdırın mərkəzindəki hökumət malikanəsi 4000 əhalisi olan İğdır Milli Cümhuriyyəti olan Mələkliyə köçürülür. İğdır, Tuzluca, Aralıq, Şərur, Şərqi Bəyazıd, Vedibasar, Sərdarabadı əhatə edən İğdır Milli Hökuməti elan edilir. Əli Əkbər Tufanın rəhbər seçildiyi bu respublika Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikasının Parlamenti tərəfindən tanınır.
Qafqazda türk xalqını silahlandırmaq məqsədi ilə keçirilən gizli Tiflis Türk Qurultayında iştirak edən Əli Əkbər Tufan, İğdır Milli Hökumət Birliklərinin daşnak quldur dəstələrinə qarşı müdafiəsini təmin edən silah təchizatını Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin köməyi ilə əldə edir”.
Onun sözlərinə görə, Erməni İnqilabi Federasiyasının (Daşnaksütyun) lideri, İrəvan gimnaziyasında tələbə yoldaşı, uşaqlıq dostu “general Dro” kimi tanınan Drastamat Kanayana qarşı İğdırda vuruşur: Mələkli-Kirələr döyüşündə “general Dro” Əli Əkbər Tufana məğlub olur.
Əli Əkbər Tufan milli mübarizə zamanı bölgədə qurulan Araz Türk Cümhuriyyətinin, Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyətinin və Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikasının qurucuları arasında olub.
1920-ci ilin iyununda güclənən erməni hücumlarına qarşı Ərhacı bölgəsinə çəkilməyə qərar verən Əli Əkbər Tufan "12 noyabr 1920-ci il İğdırın Qurtuluş Günü" Kazım Qarabəkirin komandanlığındakı Türk Ordusunu 10 mindən çox milislə təmin edir. Araz çayı boyunca yerləşən erməni qüvvələrinə qarşı dəstək verir.
Əmir Bəy Vəzirov (Nərimanbəyli, Zaman bəy Zadə) İğdır və Qarsda, Naxçıvanlı Həsən və Rıza bəy, Ahılkelekli Behçet bəy Iğdırda, Naxçıvandan Ordubad Bələdiyyə sədri Həsən bəy, Qarsda Məşədi Abbas bəy Qarsda Ahıskalı Osman Server Atabek, azərbaycanlı millət vəkili İsmayıl bəy Nazaralioğlu Qars və İğdırda zərər çəkənlər üçün Azərbaycandan göndərilən nümayəndə heyəti arasında Teymur Bəy Makinski, R.İsmailof, Həkim Qənizadə Tufan verdiyi mübarizələrin ardınca gedəcəyini ifadə edib.
O, Qars, İğdır, Ərdahan, Naxçıvan, İrəvan, Bakı və Tiflisin bütövlükdə tarixini araşdırmaq və hadisələr silsiləsi ilə sağlam şəkildə məşğul olmaq üçün güclü akademik komissiyanın yaradılmasının vacibliyini vurğulayıb.
•1917-ci ilin aprelində Çar Rusiyasının parçalanmasından sonra qurulan və erməni azlığına yaşamaq hüququ verən Hacı Əkbər Tufanın sədri olduğu İğdır İcraiyyə Komitəsinin əsaslarını qoyaraq,
•4 may 1918-ci ildə paytaxtı Melekli elan edilən və SEYM tərəfindən tanınan H. Ekber Tufanın başçılığı altında idarəsi tamamilə türklərdən ibarət olan İğdır Milli Hökuməti hücumlara qarşı qeyri-kafi qalıb.
Bu idarəçiliyə misal olaraq;
Türk ordusu bölgəni tərk etdikdən sonra 1 milyondan çox əhalisi olan Araz tayfasının türkləri türk əksəriyyətini qorumaq üçün özləri üçün çarə axtarıblar.
•18 noyabr 1918-ci ildə Əmir bəyin başçılığı ilə Qars, Kamerli, Şerur, İğdır və İğdırın paytaxtı, Qarsı da əhatə edəcək Aras Türk Hökuməti quruldu. İğdır Milli Şurası varlığını davam etdirib və idarəçiliyin pay sahibi olub.
(Qeyd: Əmir bəy proses zamanı Nərimanbəyli, Vəzirov, Zamanbəyzadə soyadlarından istifadə etmiş və sonradan Bakı qubernatoru olub. SSRİ zamanında edam olunuv. İbrahim Cihangirzadə xatirələrində həmişə özünə Vəzirov kimi müraciət edib. Əmir bəy H.Əkbər Tufanın qayınatasının çox yaxın qohumudur).
•30 noyabr 1918-ci ildə Fahrettin Erdoğan və Kepenekçi Emin Ağanın rəhbərliyi ilə Qars, Ərdahan və Ahıskada gürcülərə və ermənilərə qarşı qurulan Müvəqqəti Qars Milli Şurasının (Qars İslam Şurası) davamı olaraq, son Osmanlı valisi Hüceyrə (Qars İslam Şurası) son Osmanlı valisi Hüceyrə Beyinə təhvil verdiyi sərhədləri genişləndirmək üçün Mudros sülh müqaviləsi,
•1919-cu il yanvarın 18-də İbrahim Cihangirzadənin sədrliyi ilə qurulan Cənubi Qərbi Qafqaz Hökuməti ətrafında birləşiblər.
Qars, hökumət mərkəzi
Iğdırlı Əli bəyin oğlu Mehmet bəy vali seçilib.
Təəssüf ki, 1919-cu il mayın 12-də ingilislər bu hökuməti dağıdıblar.
•1918-ci ilin iyulunda Böyük Vedi - Vedibasar xalqı İğdır Milli Hökumətinin idarəçiliyindən ilhamlanaraq Abbas Qulu Şadlinskinin başçılığı ilə hökumət qurub.
•Naxçıvan türk zabitlərinin idarəsi altında idi.
•Sərdarabad Şurası Təbrizdən qayıdan Əli Kamal Paşanın göstərişi və tapşırığı ilə Hacı Əkbər Tufan tərəfindən yaradılıb.
•Təbii ki, bütün şuralar və hökumətlər Xüsusi Təşkilatın və Diafi Təşkilatının dəstəyi ilə yaradılıb.
•İğdırlılar həmişə bu nümunəvi hökumətlərin təməl daşı və mərkəzi olmuş, cəsur və qorxmaz gəncliyi ilə qurulan birliklərə öncülük ediblər.
Onlar heç bir təhlükəli işdən geri çəkilməyiblər.
13 noyabr 1970-ci ildə vəfat edən Əli Əkbər Tufan indiki Mələkli-Çaybaşı ailə qəbiristanlığında məqbərədə dəfn edilib.
Meleklili Ramazanoğlu Hacı Əli Ekber Tufan
Ləqəbi: Tacir Məşədui Ələkbər Ramazanof
Doğum 01.07.1870 - Ölüm 13.11.1970
1870 - Iğdır-Mələkli Rus İmperiyası1888 İrəvan Gimnaziya Məzunu
1905 Difai-İrəvan-Türkiyə
1905-ci il Difai-İrəvan-Iğdırı 5 Cəmiyyətin sədri
1911 - İrəvan-İğdır Bərabərlik Partiyasının nümayəndəsi
1915 İğdır-İrəvan Cəmiyyətinin Hayriyye sədri
1917 İğdır Türk-Erməni İcraiyyə Komitəsinin sədri
1917 Bakı İslam Konqresi İrəvan Nümayəndəsi
1918 İğdır Milli Türk Hökumətinin sədri
1918 İrəvan-İrəvan Cümhuriyyəti
1918 Cənubi Transcauce. Qurucu
1918 Tiflis Konqresi İğdır-İrəvan Nümayəndəsi
1919 Serdarabad Şurası Müqavimət Məmuru
1919 İğdır Milis Komandanlığı
1920 TBMM Ordusu Iğdır Region Rəhbəri
1920 Iğdır-Sürmeli Yerli Türk Ocağı sədri
1920 Bayazit Vilayəti
1920-ci il Royal Məclisi1907
Vəfatı-13.11.1970
